Mới đây, Bộ Công thương ban hành dự thảo Nghị định về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại cùng danh mục 20 ngành nghề Nhà nước độc quyền gồm: Hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh; Sản xuất, mua bán, xuất nhập khẩu vật liệu nổ công nghiệp; Sản xuất vàng miếng; Xuất khẩu, nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng; Phát hành xổ số kiến thiết; Nhập khẩu thuốc lá điếu, xì gà (trừ hàng miễn thuế), Hoạt động dự trữ quốc gia; In, đúc tiền; Phát hành tem bưu chính Việt Nam; Sản xuất, mua bán, xuất nhập khẩu, vận chuyển, tàng trữ pháo hoa và các dịch vụ liên quan; Truyền tải, điều độ hệ thống điện quốc gia, xây dựng, vận hành thủy điện đa mục tiêu và điện hạt nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về kinh tế-xã hội; Vận hành hệ thống đèn biển, hệ thống luồng hàng hải công cộng; Quản lý, vận hành, khai thác đài thông tin duyên hải; Dịch vụ không lưu, dịch vụ thông báo tin tức hàng không, dịch vụ tìm kiếm cứu nạn; Quản lý, khai thác hệ thống kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị do Nhà nước đầu tư; Quản lý, khai thác hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện, kè biển trong trường hợp giao kế hoạch; Cung ứng dịch vụ lâm nghiệp tại rừng đặc dụng (trừ khu rừng bảo vệ cảnh quan được Nhà nước giao cho tổ chức kinh tế); Xuất bản (không bao gồm in và phát hành); Duy trì, quản lý, khai thác mạng bưu chính công cộng; Cung ứng dịch vụ công ích trong hoạt động phát hành báo chí.

Sản xuất vàng miếng và xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu là một trong 20 loại hàng hóa, dịch vụ có thể do Nhà nước độc quyền

Nghị định trên được soạn thảo với mục đích tạo cơ sở pháp lý rõ ràng và thống nhất đầu tiên về độc quyền Nhà nước. Theo Bộ Công Thương, dự thảo Nghị định này nhằm quy định chi tiết thi hành khoản 4 điều 4 về “thương nhân”, Luật Thương mại năm 2005 với quy định: “Nhà nước thực hiện độc quyền Nhà nước có thời hạn về hoạt động thương mại đối với một số hàng hóa, dịch vụ hoặc tại một số địa bàn để bảo đảm lợi ích quốc gia. Chính phủ quy định cụ thể danh mục hàng hóa, dịch vụ, địa bàn độc quyền Nhà nước”. Bên cạnh đó, dự thảo cũng khẳng định: Chỉ thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại với các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu mà nhà nước cần phải độc quyền liên quan đến quốc phòng, an ninh, bảo đảm lợi ích quốc gia hoặc các thành phần kinh tế khác không có nhu cầu và khả năng tham gia.

Tuy nhiên, Nghị định này lại vấp phải nhiều ý kiến trái chiều từ chuyên gia. Theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, dự thảo chưa thực sự phù hợp với quy định tại Luật Thương mại 2005 và danh mục 20 ngành nghề cụ thể cũng chưa thuyết phục. “Tôi cho rằng các ngành nghề mà tư nhân không có nhu cầu hay khả năng tham gia thì cũng không nên cấm. Vì có thể đến một lúc nào đó họ sẽ muốn tham gia và quan trọng hơn, họ có tham gia cũng không gây nguy cơ gì”, ông Tuấn phân tích.

Về vấn đề này, đại diện Bộ Công Thương cho biết, dự thảo Nghị định và danh mục được xây dựng với quan điểm chủ đạo là không mở rộng và không tăng thêm các lĩnh vực độc quyền Nhà nước đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, đồng thời phù hợp với các cam kết quốc tế hiện hành của Việt Nam.

Dựa trên kết quả rà soát, từ năm 2015, dự thảo danh mục đã được gửi để lấy ý kiến các bộ, cơ quan ngang bộ, UBND các tỉnh thành phố trực thuộc Trung ương, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, các doanh nghiệp có liên quan; đồng thời được đăng tải trên website của Bộ Công Thương và Cổng Thông tin điện tử Chính phủ để lấy ý kiến của các tổ chức, cá nhân trong toàn xã hội. Dự thảo danh mục này cũng đã được Bộ Tư pháp thẩm định.

Về phạm vi độc quyền Nhà nước, Bộ Công Thương cho biết, độc quyền Nhà nước đối với các loại hàng hóa, dịch vụ được quy định tại danh mục không phải được thực hiện đối với tất cả các hoạt động thương mại có liên quan tới hàng hóa, dịch vụ đó mà chỉ giới hạn trong một hoặc một số hoạt động thương mại cụ thể, phù hợp với chủ trương giới hạn phạm vi độc quyền Nhà nước và các quy định của pháp luật hiện hành.

Ngoài Bộ trưởng Bộ Công an và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng được hướng dẫn việc thực hiện độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại đối với hàng hóa, dịch vụ phục vụ mục đích an ninh quốc phòng, dự thảo Nghị định không cho phép các bộ, cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phương các cấp quy định hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại.

Về khả năng điều chỉnh giảm danh mục, Bộ Công Thương cho biết, danh mục ban hành kèm theo dự thảo Nghị định có thể được điều chỉnh giảm khi Luật và Pháp lệnh có liên quan cho phép.

Minh Duy (t/h)