Bằng chính những nỗ lực bền bỉ của Chính phủ và Nhân dân hai nước Việt Nam - Hoa Kỳ đã xây dựng nền tảng vững chắc cho quan hệ hai nước. Hơn một năm sau khi nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, mối quan hệ song phương không chỉ thể hiện sự trưởng thành, tin cậy lẫn nhau mà còn khẳng định vai trò quan trọng trong việc định hình hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Vượt qua quá khứ, kiến tạo nền móng quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ phát triển

Để tiến tới sự kiện bình thường hóa quan hệ, Việt Nam và Hoa Kỳ đã phải vượt qua những rào cản lớn ngăn cách hai nước sau chiến tranh. Khúc mắc lớn nhất hai nước phải giải quyết đó là tìm kiếm người Mỹ mất tích (MIA) sau chiến tranh, cùng với lệnh cấm vận kinh tế của Hoa Kỳ đã tác động mạnh đến đời sống kinh tế - xã hội của người dân Việt Nam.

Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ dần có những chuyển biến tích cực khi Chính phủ Việt Nam chủ động giải quyết vấn đề sau chiến tranh như tìm kiếm người Mỹ mất tích, rà phá bom mìn, hỗ trợ nạn nhân chất độc màu da cam dioxin.

Ngoài ra, các tổ chức xã hội, cơ quan ngoại giao, cựu chiến binh và nhân dân hai nước cũng đã có nhiều nỗ lực quan trọng đóng góp vào quá trình bình thường hóa quan hệ song phương.

Những nỗ lực không ngừng nghỉ đó đã đem lại hiệu quả khi ngày 11 tháng 7 năm 1995, Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt và Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton chính thức tuyên bố bình thường hóa quan hệ hai nước Việt Nam - Hoa Kỳ, mở ra một giai đoạn mới “gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”.

Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt thông báo quyết định bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa 2 nước Việt Nam - Mỹ sáng 12.7.1995. (Ảnh: TTXVN)

Ngay sau khi bình thường hóa, hai nước nhanh chóng thành lập đại sứ quán và các kênh ngoại giao song phương. Cột mốc tiếp theo là xây dựng nền tảng kinh tế, được đánh dấu bằng việc đàm phán và ký kết Hiệp định Thương mại Song phương (BTA) vào năm 2000. Đây đều là những dấu mốc quan trọng trong hành trình giải quyết các vấn đề lịch sử phức tạp giữa hai nước, đặc biệt là về ngoại giao và kinh tế cho mối quan hệ song phương.

Mở rộng hợp tác và xác lập khuôn khổ Đối tác Toàn diện

Động lực mạnh mẽ cho quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ là sự kiện Hiệp định Thương mại Song phương (BTA) chính thức có hiệu lực vào tháng 12 năm 2001 đã thúc đẩy cốt lõi mối quan hệ hai nước trong những năm đầu của thế kỷ 21.

Cùng với đó xuất khẩu Việt Nam sang Hoa Kỳ tăng trưởng mạnh, thương mại hai chiều tăng theo cấp số nhân. Ngoài ra các doanh nghiệp Hoa Kỳ cũng ưu ái đầu tư nhiều dự án tại Việt Nam - kéo theo sự phát triển mạnh về kinh tế của nước ta sau bình thường hoá.

Trong năm 2002, Hoa Kỳ trở thành thị trưởng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu tăng tới 128%, góp phần thúc đẩy niềm tin và tiềm năng hợp tác hai nước, Việt Nam được đà phát triển trên con đường cải cách và hội nhập kinh tế quốc tế.

Tiếp nối đà phát triển, với sự ủng hộ tích cực của Hoa Kỳ, đặc biệt là việc Quốc hội Mỹ thông qua Quy chế Quan hệ Thương mại Bình thường Vĩnh viễn (PNTR), Việt Nam đã chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào tháng 1 năm 2007.

Sự kiện này đánh dấu bước hội nhập sâu rộng của Việt Nam vào nền kinh tế toàn cầu, đồng thời làm sâu sắc thêm quan hệ kinh tế Việt - Mỹ.

Song song cùng trụ cột kinh tế đang ngày càng vững chắc, nhiều lĩnh vực quan trọng khác đã được hai nước chú ý và mở rộng hơn, góp phần xây dựng lòng tin và sự hiểu biết lẫn nhau.

Hợp tác giải quyết hậu quả chiến tranh tiếp tục được duy trì và có những bước tiến mới. Bên cạnh việc tìm kiếm MIA, Hoa Kỳ bắt đầu hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực rà phá bom mìn, vật liệu chưa nổ (UXO) và khởi động các đánh giá, dự án ban đầu về xử lý ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng. Những nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền tảng tin cậy vững chắc cho mối quan hệ hai bên.

Các lĩnh vực hợp tác khác như y tế thông qua Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ về phòng chống AIDS - PEPFAR; giáo dục và đào tạo với chương trình Fulbright và số lượng du học sinh Việt Nam tại Mỹ ngày càng tăng, khoa học công nghệ, và giao lưu nhân dân cũng ngày càng phát triển, tạo nên một bức tranh hợp tác đa dạng và toàn diện. Các chuyến thăm cấp cao diễn ra thường xuyên hơn, cùng với việc thiết lập các cơ chế đối thoại song phương định kỳ như đối thoại chính trị, an ninh và quốc phòng đã tăng cường sự hiểu biết và tin cậy chính trị.

Chủ tịch Trương Tấn Sang và Tổng thống Barack Obama trong chuyến thăm lịch sử 7.2013, 2 bên tuyên bố hai nước thiết lập quan hệ đối tác toàn diện. (Ảnh: TTXVN)

Tuyên bố xác lập quan hệ Đối tác Toàn diện vào tháng 7 năm 2013 bởi hai nguyên thủ hai nước, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cùng Tổng thống Barack Obama đã chính thức hóa mối quan hệ hợp tác sâu rộng trên 9 lĩnh vực trụ cột. Dựa trên nguyên tắc tôn trọng Hiến chương Liên Hợp Quốc, luật pháp quốc tế, tôn trọng thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau. Đây là một dấu mốc quan trọng, khẳng định sự trưởng thành của mối quan hệ sau gần hai thập kỷ bình thường hóa.

Tăng cường lòng tin chiến lược và nâng cấp quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện

Trên nền tảng Đối tác Toàn diện, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ tiếp tục đi vào chiều sâu thực chất, được thúc đẩy mạnh mẽ bởi sự hội tụ lợi ích chiến lược ngày càng tăng và bối cảnh khu vực, quốc tế có nhiều chuyển biến. Mối quan tâm chung trong việc duy trì hòa bình, ổn định và thượng tôn pháp luật ở Biển Đông trở thành một động lực quan trọng, thúc đẩy hợp tác trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là quốc phòng - an ninh.

Tổng thống Mỹ Obama trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Việt Nam vào năm 2016. (Ảnh: TTXVN)

Một bước tiến mang tính lịch sử là việc Tổng thống Barack Obama tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận bán vũ khí sát thương vào tháng 5 năm 2016 trong chuyến thăm Việt Nam.

Quyết định này không chỉ có ý nghĩa biểu tượng, xóa bỏ một “tàn tích” cuối cùng của chiến tranh, mà còn mở ra khả năng hợp tác quốc phòng thực chất hơn, cho phép Việt Nam tiếp cận các công nghệ quốc phòng hiện đại.

Hợp tác an ninh hàng hải được tăng cường rõ rệt, Hoa Kỳ hỗ trợ nâng cao năng lực cho Cảnh sát biển Việt Nam qua việc chuyển giao tàu tuần duyên, cung cấp trang thiết bị và huấn luyện. Các chuyến thăm cảng của tàu hải quân Hoa Kỳ, bao gồm cả các chuyến thăm lịch sử của tàu sân bay như USS Carl Vinson năm 2018, đã trở thành biểu tượng cho sự hợp tác ngày càng chặt chẽ.

Song song đó, hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh tiếp tục là trụ cột không thể thiếu, củng cố lòng tin và thể hiện cam kết nhân đạo. Dự án xử lý ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng đã hoàn thành xuất sắc vào năm 2018. Ngay sau đó, dự án xử lý dioxin tại sân bay Biên Hòa, điểm nóng lớn nhất còn lại, đã được khởi động vào năm 2019 với quy mô và cam kết nguồn lực lớn hơn nhiều từ cả hai phía. Hoạt động rà phá bom mìn, vật liệu nổ và tìm kiếm MIA vẫn được triển khai hiệu quả, thể hiện trách nhiệm và sự hợp tác bền bỉ.

Về kinh tế, thương mại song phương tiếp tục là điểm sáng, kim ngạch vượt mốc 100 tỷ USD, đưa Việt Nam trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Hoa Kỳ. Việt Nam cũng nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho đầu tư công nghệ cao của Hoa Kỳ và là một mắt xích quan trọng trong nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù vậy, thâm hụt thương mại lớn của Hoa Kỳ đôi khi cũng tạo ra những vấn đề cần được hai bên đối thoại và giải quyết thông qua các cơ chế như TIFA.

Sự tin cậy chính trị giữa hai nước ngày càng được củng cố thông qua các chuyến thăm, tiếp xúc cấp cao thường xuyên và hoạt động hiệu quả của các cơ chế đối thoại. Tất cả những tiến triển thực chất này đã tạo nền tảng vững chắc cho một bước nâng cấp quan hệ lịch sử.

Tháng 9 năm 2023, trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam theo lời mời của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và lãnh đạo cấp cao hai nước đã ra Tuyên bố chung nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden.

Đây là cấp độ quan hệ cao nhất trong hệ thống đối tác của Việt Nam, phản ánh sự tin cậy chính trị cao độ và tầm nhìn chiến lược chung sau gần ba thập kỷ nỗ lực không ngừng. Việc nâng cấp này không chỉ làm sâu sắc hơn các lĩnh vực hợp tác hiện có mà còn mở ra những trọng tâm mới, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao (như bán dẫn, AI) và ứng phó biến đổi khí hậu.

30 năm quan hệ song phương và tiềm năng tương lai

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 1 năm nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, hướng tới kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Hoa Kỳ ngày 22/9/2024 tại New York, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng đây là một quá trình hiếm có và là hình mẫu trong quan hệ quốc tế về hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh.

Mặc dù hai nước đã có những giao thiệp đầu tiên từ cách đây hơn 2 thế kỷ, song phải trải qua nhiều thách thức, thăng trầm, từ cựu thù trở thành bạn rồi Đối tác toàn diện vào năm 2013 và sau 10 năm triển khai khuôn khổ Đối tác toàn diện, với những bước tiến quan trọng đạt được trong việc củng cố lòng tin, tăng cường hiểu biết lẫn nhau đã tạo cơ sở vững chắc để hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vào năm 2023, đúng với ý nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước nhấn mạnh kết quả này là kết tinh của vô vàn nỗ lực hàn gắn, xây dựng lòng tin bền bỉ trong suốt ba thập niên của nhiều thế hệ lãnh đạo, chính quyền, quốc hội và nhân dân hai nước.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước hoan nghênh những kết quả đáng khích lệ hai bên đạt được sau một năm nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, đồng thời cho rằng với nội hàm toàn diện và cụ thể của khuôn khổ quan hệ mới, hai bên còn nhiều dư địa để tiếp tục làm sâu sắc và đưa quan hệ song phương ngày càng phát triển ổn định, thực chất, mang lại nhiều lợi ích hơn nữa cho nhân dân hai nước cũng như đóng góp cho hòa bình, ổn định, thịnh vượng ở khu vực và quốc tế.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm phát biểu tại Lễ kỷ niệm 1 năm nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, hướng tới kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Hoa Kỳ. (Ảnh: Lâm Khánh/TTXVN)

Hướng tới kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Hoa Kỳ vào năm 2025, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước đề nghị hai bên cần tiếp tục tăng cường phối hợp chặt chẽ nhằm triển khai hiệu quả Tuyên bố chung Việt Nam-Hoa Kỳ năm 2023, nhất là tăng cường tiếp xúc, trao đổi đoàn ở cấp cao; đưa hợp tác khoa học-công nghệ cao (bán dẫn, AI), đào tạo nhân lực chất lượng cao trở thành đột phá chiến lược trong quan hệ hai nước; tiếp tục dành ưu tiên cho hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh góp phần xây dựng và củng cố lòng tin hai bên; tăng cường đối thoại trên tinh thần thẳng thắn, xây dựng, chia sẻ lợi ích và các quan tâm chính đáng của nhau; và tăng cường phối hợp, đóng góp nhiều hơn cho hòa bình, ổn định, thịnh vượng ở khu vực và trên thế giới.

Giao lưu hữu nghị Việt Nam - Hoa Kỳ sắp diễn ra tại Đà Nẵng

Việt Nam - Hoa Kỳ đàm phán trực tuyến cấp bộ trưởng về thương mại đối ứng