Bảo vệ và thúc đẩy quyền con người ở Việt Nam được cộng đồng quốc tế tin tưởng, đánh giá cao Ngày 07/10 tại trụ sở Liên hợp quốc (LHQ) tại Geneva, Thụy Sỹ, Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (HĐNQ) đã kết thúc Khóa ...

Việt Nam cam kết bảo vệ và thúc đẩy quyền con người trong bối cảnh đại dịch COVID-19 Ngày 14/9 tại trụ sở Liên hợp quốc (LHQ) tại Geneva, Thụy Sỹ, Khóa họp thường kỳ lần thứ 45 Hội đồng Nhân quyền Liên ...

Nỗ lực và thách thức

Theo số liệu của Báo cáo tổng kết năm 2018 và nhiệm vụ trọng tâm công tác năm 2019 của Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý 10.506 vụ, tăng 1.195 vụ so với cùng kỳ năm 2017; đã giải quyết, xét xử được 6.575 vụ, tăng 1.657 vụ so với năm 2017 (đạt 62,58%). Tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy là 4,43%, giảm 0,21%; bị sửa là 3,94%, tăng 0,12% so với cùng kỳ năm 2017. Toà án nhân dân các cấp đã giải thích, đính chính hoặc kháng nghị đối với 07 bản án do tuyên không rõ ràng, gây khó khăn cho công tác thi hành án.

Về công tác giải quyết các vụ án hành chính năm 2019, Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý 10.785 vụ, đã giải quyết, xét xử được 7.142 vụ, đạt tỷ lệ 66, 22% (so với năm 2018, thụ lý tăng 279 vụ; giải quyết, xét xử tăng 567 vụ). Trong đó, thụ lý theo thủ tục sơ thẩm 7.969 vụ, đã giải quyết, xét xử 4.950 vụ; thụ lý theo thủ tục phúc thẩm 2.686 vụ, đã giải quyết, xét xử 2.099 vụ và thụ lý theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm 130 vụ, đã giải quyết, xét xử 93 vụ.

Tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy là 4,16%, giảm 0,27% so với cùng kỳ năm 2018; bị sửa là 3,4%, giảm 0,54% so với cùng kỳ năm 2018. Toà án nhân dân các cấp đã giải thích, đính chính đối với 15 bản án do tuyên không rõ ràng, gây khó khăn cho công tác thi hành án.

Bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn những hạn chế trong hoạt động của Tòa hành chính đối với bảo đảm quyền con người, quyền công dân của người khởi kiện là cá nhân.

Thứ nhất, nguyên tắc trong quá trình giải quyết vụ án của Tòa Hành chính và Hội đồng xét xử là “độc lập và chỉ tuân theo pháp luật” chưa được hiện thực hóa tốt trong thực tiễn. Qua thực tế xét xử cho thấy, ở những vụ án mà ở đó “người bị kiện” lại là cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương (Chủ tịch UBND các cấp) thì “quyền độc lập xét xử” của Tòa án trong nhiều trường hợp không còn có ý nghĩa thực tế nữa. Điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả xét xử vì lúc này tính khách quan, đúng pháp luật sẽ không còn nữa.

Thứ hai, hạn chế ở sự phối hợp từ phía người bị kiện (đặc biệt nhấn mạnh chủ thể là Chủ tịch UBND) và sự phối hợp từ phía các cơ quan quản lý hành chính cung cấp các chứng cứ, tài liệu. Việc không đưa ra giải quyết, xét xử được án hành chính có nguyên nhân chủ yếu rất lớn từ phía chủ tịch UBND các cấp, sau khi nhận được thông báo thụ lý vụ án của tòa án, nhưng không kịp thời giao nộp văn bản ý kiến, tài liệu, chứng cứ; hoặc có giao nộp nhưng không đầy đủ, trong đó cá biệt còn có Chủ tịch UBND không thực hiện bất cứ yêu cầu nào của tòa án.

Ảnh minh hoạ.

Theo quy định của Luật Tố tụng hành chính, thời gian giao nộp văn bản ý kiến, tài liệu chứng cứ là 10 ngày kể từ ngày nhận thông báo thụ lý án và người đại diện theo pháp luật là người đứng đầu cơ quan, tổ chức hoặc người đứng đầu chỉ có thể ủy quyền cho cấp phó tham gia tố tụng. Tuy nhiên, đa số người được ủy quyền đều lấy lý do bận công tác không tham gia đối thoại, tham gia phiên tòa, dẫn đến tòa án phải hoãn đi, hoãn lại mất nhiều thời gian.

Thực trạng trên đã và đang gây bức xúc đối với tổ chức, công dân khi có vụ việc cần đến tòa giải quyết, ảnh hưởng xấu đến chỉ tiêu, chất lượng giải quyết án hành chính; đồng thời, tạo ra áp lực đối với thẩm phán, thư ký khi phải giải quyết án hành chính. Trên thực tế, việc lấy các chứng cứ, tài liệu giấy tờ của người khởi kiện rất khó khăn, dễ làm đông cứng quá trình bảo vệ quyền của chính họ và mất niềm tin vào pháp luật.

Thứ ba, thực tiễn chứng minh rằng, để tiếp cận được công lý, người dân phải trải qua một hành trình pháp lý dài mà họ phải kiên trì theo đuổi, thậm chí thắng kiện còn chờ để đấy và chờ thi hành án.

Điều này thể hiện rất rõ thông qua số liệu về tỷ lệ bản án quyết định bị hủy, bị sửa trên tổng số vụ án hành chính đã giải quyết, xét xử qua các năm đều cao. Năm 2019, tỷ lệ bản án, quyết định bị hủy là 3,1%; bị sửa là 2,9%. Thực tế này cho thấy, vẫn còn tồn tại khá phổ biến các vụ án hành chính ở giai đoạn xét xử sở thẩm tại Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án nhân dân cấp tỉnh, người dân thường thua kiện, nhiều trường hợp chỉ đến phiên tòa phúc thẩm, vụ án mới được xem xét khách quan và nghiêm túc, và nhiều trường hợp, Tòa phúc thẩm có những phán quyết ngược lại và hủy án sơ thẩm.

Bên cạnh đó, việc xét xử vụ án hành chính theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm vẫn tăng. Nguyên nhân dẫn tới thực trạng này đó là trong giai đoạn khởi kiện và thụ lý án hành chính, tòa án xác định đối tượng khởi kiện, thời hiệu khởi kiện, trả lại đơn khởi kiện không đúng, thụ lý đơn khởi kiện không đúng thẩm quyền; quyết định tạm đình chỉ vụ án không đúng; các hạn chế trong xác minh tài liệu, chứng cứ; hạn chế trong chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp của thẩm phán; …Thực trạng này sẽ ảnh hưởng đến hoạt động tìm kiếm công lý của người dân, hay nói cách khác, cản trở sự tiếp cận quyền của nhóm đối tượng này.

Thứ năm, nguyên tắc tranh tụng, đối thoại không được đảm bảo khi luật cho phép xét xử vắng mặt người bị kiện. Tuy nhiên, ở tất cả các giai đoạn này, người bị kiện thường vắng mặt với lý do bận công tác, đặc biệt đối với các vụ kiện liên quan đến Chủ tịch UBND, UBND. Do đó, tính chất tranh tụng, đối thoại trong xét xử án hành chính trên thực tiễn nhiều khi không được đảm bảo trên thực tiễn. Hệ quả là quyền của người dân - người khởi kiện trong nhiều trường hợp không được bảo đảm.

Nâng cao năng lực của Tòa án Nhân dân

Thứ nhất, để đảm bảo quyền con người, quyền công dân trong giai đoạn xét xử vụ án hành chính, cần phải đảm bảo nguyên tắc xét xử độc lập và tuân theo pháp luật trên thực tế.

Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, ngoài bổ sung các quy định của pháp luật về trách nhiệm có mặt của người bị kiện là bắt buộc và có những chế tài xử lý đối với những hành vi này như cảnh cáo, kỷ luật Đảng, cách chức, bãi nhiệm đối với người có hành vi vi phạm quy định của Luật Tố tụng Hành chính, thì cần nêu cao ý thức, tinh thần trách nhiệm về tiếp nhận các văn bản, hồ sơ, giấy tờ liên quan đến vụ án của người bị kiện (đặc biệt là Chủ tịch UBND, UBND các cấp) cũng như ý thức thực hiện nghiêm túc khi có sự triệu tập của Tòa án.

Mặc dù hiện nay, trong bất cứ hệ thống pháp luật tố tụng nào cũng thừa nhận nguyên tắc “Thẩm phán nhân dân và Hội thẩm nhân dân độc lập, chỉ tuân thủ theo pháp luật” nhưng thực tế thực hiện nguyên tắc này còn rất nhiều hạn chế, đặc biệt trong giai đoạn xét xử án hành chính. Vì vậy, giải pháp đặt ra ở đây đó là, phải tạo ra một cơ chế thực sự độc lập về tài chính, về chế độ bổ nhiệm thẩm phán độc lập và không bị phụ thuộc vào bất cứ một cơ quan quyền lực nào.

Một giải pháp có thể được đặt ra ở đây đó là, nên chăng xây dựng một cơ chế thẩm phán không có nhiệm kỳ, và coi đây là một chức danh nghề nghiệp, chứ không phải là chức vụ quản lý để không một chủ thể nào, một tổ chức nào có thể tác động đến vai trò, nhiệm vụ của thẩm phán.

Đồng thời, cần phải đưa ra những tiêu chí, ví dụ: Các thẩm phán xử án không kéo dài án hành chính, giải quyết hiệu quả án hành chính, đúng hạn, không xảy ra tình trạng vi phạm pháp luật là một trong những tiêu chí được tăng lương, thưởng cuối năm hay thẩm phán luôn phải giữ đạo đức nghề nghiệp và đây được coi là một trong những tiêu chí để giữ chức thẩm phán suốt đời, và nếu thẩm phán phạm vào một số các điều thẩm phán không được làm như lộng quyền, lạm quyền, tham nhũng, xử án thiếu trách nhiệm…sẽ bị bãi nhiệm, miễn nhiệm, cách chức.

Thứ hai, để đảm bảo quyền con người, quyền công dân trong giai đoạn xét xử vụ án hành chính, cần phải đảm bảo nguyên tắc tranh tụng trên thực tế

Để thực hiện tốt nguyên tắc này trên thực tế, ngoài việc bổ sung các quy định của pháp luật như đã trình bày ở trên, thiết nghĩ cần phải nâng cao ý thức trách nhiệm của những chủ thể liên quan đến vụ án tham gia vào các vụ án khi có yêu cầu của Thẩm phán. Từ đó, giảm tải được tình trạng tranh tụng vắng mặt người bị kiện, đồng thời, ý nghĩa của nguyên tắc tranh tụng sẽ được đảm bảo trên thực tế.

Thứ ba, tăng cường sự phối hợp hiệu quả trên thực tế từ phía người bị kiện (đặc biệt nhấn mạnh chủ thể là Chủ tịch UBND, UBND các cấp) và sự phối hợp từ phía các cơ quan quản lý hành chính cung cấp các chứng cứ, tài liệu.

Có thể thấy rằng, hệ thống pháp luật có hoàn thiện đến đâu mà sự phối hợp của những cơ quan này trên thực tế không tốt thì bảo đảm quyền con người, quyền công dân của người khởi kiện sẽ không được bảo đảm trên thực tế. Vì thế, giải pháp nhấn mạnh ở đây đó là, cần thiết phải tăng cường sự phối hợp hiệu quả trên thực tế giữa các chủ thể nêu trên trong hoạt động cung cấp các tài liệu chứng cứ. Đây được coi là một trong những khâu quan trọng để hoạt động xét xử vụ án hành chính đảm bảo hiệu quả trên thực tế, đồng thời, quyền con người, quyền công dân của người khởi kiện cũng được đảm bảo.

Thứ tư, trong quá trình xét xử các vụ án hành chính, các thẩm phán cần phải đảm bảo các vụ án được giải quyết theo đúng các quy định của pháp luật và đúng thời hạn luật định, hạn chế các án tồn động, kéo dài tạo ra tâm lý mệt mỏi cho người dân trên thực tế.

Đây là một thực tế còn tồn tại khá phổ biến trên thực tế và hệ quả này tạo ra những phản ứng tiêu cực của người dân khi tham gia các vụ án hành chính: mất niềm tin, không kiên trì, tốn chi phí, tốn thời gian, ngại các thủ tục gây cản trở…

Do vậy, việc xét xử đúng hạn và đúng quy định của pháp luật trên thực tế là cơ sở xây dựng niềm tin công dân khi tham gia khiếu kiện các vụ án hành chính. Và, thực hiện được nhiệm vụ này sẽ tạo ra cơ chế xét xử thông suốt, hiệu quả và bảo đảm quyền con người, quyền công dân của người khởi kiện trên thực tế.

Quốc tế đánh giá cao Việt Nam trong việc đảm bảo quyền con người Báo cáo UPR chu kỳ III của Việt Nam nhận được sự quan tâm nhiều hơn của các nước, các tổ chức quốc tế so ...

'Không có chuyện chính quyền và Đảng đánh giá khác về 1 con người' Nghị định mới (Nghị định 90/NĐ-CP) về công tác đánh giá, xếp loại công chức, viên chức vừa được ban hành đã thu hút sự ...