Để chuẩn bị cho việc gia nhập, Chính phủ Việt Nam quyết định thành lập Đại sứ quán thường trú tại Bandar Seri Begawan nhằm tạo điều kiện thúc đẩy quan hệ hữu nghị song phương và hỗ trợ công tác ngoại giao đa phương trong ASEAN. Nguyên Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm đã cử tôi, khi đó là Phó Vụ trưởng Vụ Đông Nam Á - Nam Thái Bình Dương (Bộ Ngoại giao), giữ cương vị Tham tán Công sứ, Đại biện lâm thời Đại sứ quán Việt Nam tại Brunei. Nhiệm vụ đặt ra là khẩn trương thành lập Đại sứ quán để chuẩn bị đón đoàn Việt Nam sang dự Lễ kết nạp và Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 28.

Nghi thức thượng cờ tại Lễ kết nạp Việt Nam là thành viên chính thức thứ bảy của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), chiều 28/7/1995, tại thủ đô Bandar Seri Begawan, Brunei. (Ảnh tư liệu: TTXVN)

Những ngày tháng Bảy năm nay, ký ức về lễ thượng cờ lịch sử ấy lại ùa về trong tôi. Buổi lễ diễn ra trang trọng tại quảng trường phía trước Trung tâm Hội nghị Quốc tế ở thủ đô Brunei với sự hiện diện của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN, Tổng Thư ký ASEAN Ajit Singh và đoàn đại biểu Việt Nam do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm dẫn đầu. Trong đoàn còn có ông Vũ Khoan (khi đó là Thứ trưởng Ngoại giao, Trưởng đoàn quan chức cao cấp (SOM) Việt Nam); Đại sứ Đỗ Ngọc Sơn (Vụ trưởng Vụ ASEAN, Bộ Ngoại giao), các Đại sứ Việt Nam tại các nước ASEAN, đại diện Văn phòng Chính phủ và nhiều bộ, ngành hữu quan.

Tôi còn nhớ như in thời khắc ấy. Trong ánh nắng chiều rực rỡ, giữa không khí trang nghiêm, Vụ trưởng Đỗ Ngọc Sơn hai tay nâng lá cờ đỏ sao vàng, bước chậm rãi đến trao cho Tổng Thư ký ASEAN. Ông Ajit Singh đón lấy lá cờ, rồi trịnh trọng trao lại cho sĩ quan chỉ huy Đội danh dự. Lá cờ Tổ quốc được từ từ kéo lên, tung bay kiêu hãnh trên nền trời xanh trong vắt, hòa cùng giai điệu hùng tráng của Quốc ca Việt Nam.

Khoảnh khắc ấy, tất cả chúng tôi đều lặng người xúc động. Cá nhân tôi từng chứng kiến nhiều lễ thượng cờ, nhưng chưa bao giờ cảm xúc lại dâng trào như vậy: lòng tự hào, niềm tin và một cảm giác thiêng liêng khó gọi thành tên. Nước mắt tôi trào ra - tự nhiên và không kìm lại được. Đó không chỉ là một nghi lễ ngoại giao, mà là biểu tượng sống động cho hành trình hội nhập của Việt Nam sau chiến tranh, kiên định mở cửa và quyết tâm gắn kết với cộng đồng khu vực.

Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN chào mừng Việt Nam là thành viên chính thức thứ bảy của ASEAN. (Ảnh tư liệu: TTXVN)

Trước khi diễn ra sự kiện trọng đại đó, tại Việt Nam đã có những cuộc tranh luận sôi nổi về khả năng gia nhập ASEAN - “hòa nhập hay hòa tan”, lợi ích và thách thức là gì? Đa số ý kiến đồng thuận rằng việc tham gia là tất yếu, phù hợp với chủ trương hội nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước ta. Ngược lại, một số ý kiến trong ASEAN khi đó còn e ngại rằng sự khác biệt thể chế chính trị, trình độ phát triển kinh tế và văn hóa có thể ảnh hưởng đến nguyên tắc đồng thuận - nền tảng vận hành của tổ chức. Tuy nhiên, qua quá trình trao đổi kỹ lưỡng, cả hai bên đã đạt được đồng thuận, mở ra một chương mới cho ASEAN và cho Việt Nam.

Ba thập kỷ sau, có thể khẳng định việc Việt Nam tham gia ASEAN đã mở ra giai đoạn mới góp phần giúp ASEAN tăng thêm tiềm lực, trở thành một tổ chức vững mạnh, chấm dứt những nghi kỵ, chia rẽ, đối đầu, mở ra một thời kỳ phát triển mới của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển. Đối với Việt Nam, ba lợi ích nổi bật có thể kể đến là:

Trước hết, Việt Nam có điều kiện thuận lợi để phát triển nhanh và bền vững. Tham gia ASEAN đồng nghĩa với việc có một môi trường hòa bình, ổn định để tập trung nguồn lực cho phát triển; đồng thời giúp mở rộng quan hệ với các quốc gia, vùng lãnh thổ và các đối tác lớn, quan trọng trên thế giới; tiếp cận các thị trường mới, thu hút thêm nhiều nguồn lực từ bên ngoài; thúc đẩy hội nhập sâu rộng với khu vực và quốc tế.

Thứ hai, việc tham gia ASEAN góp phần nâng cao năng lực cho Việt Nam, giúp ta hoàn thiện thể chế theo hướng phù hợp hơn với tiêu chuẩn khu vực và quốc tế; đẩy mạnh nâng cao trình độ và năng lực của đội ngũ cán bộ các cấp, các ngành trong các hoạt động quốc tế và đa phương.

Thứ ba, vai trò và vị thế quốc tế của Việt Nam từng bước được nâng cao. Thông qua các cơ chế, diễn đàn của ASEAN, chúng ta có thêm điều kiện để khẳng định tiếng nói, thể hiện bản lĩnh ngoại giao và ngày càng tự tin tham gia vào các “sân chơi” khu vực và toàn cầu.

Kể từ khi tham gia ASEAN, Việt Nam ngày càng trưởng thành trên “sân chơi” hội nhập, từ giai đoạn học hỏi, làm quen đến việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ và trách nhiệm của một thành viên. Việt Nam đã có nhiều đóng góp tích cực, được các nước ASEAN cũng như dư luận quốc tế đánh giá cao về vai trò và vị thế. Trên thực tế, Việt Nam đã và đang tham gia tích cực vào quá trình xây dựng ba Cộng đồng ASEAN, đồng thời đưa ra nhiều sáng kiến nhằm cùng các nước thành viên triển khai hiệu quả các chương trình, kế hoạch của từng Cộng đồng. Việt Nam cũng đã đảm nhiệm vai trò điều phối các cơ chế hợp tác giữa ASEAN với các đối tác, góp phần thúc đẩy kết nối và mở rộng quan hệ chiến lược giữa ASEAN với các đối tác này. Đặc biệt, Việt Nam đã đảm nhiệm tốt vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN vào các năm 1998, 2010 và 2020.

Trong bối cảnh tình hình khu vực, thế giới đang diễn biến nhanh chóng, phức tạp và khó lường, ASEAN càng cần thể hiện tinh thần đoàn kết và tư duy chiến lược. Tại Lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN (ngày 10/3/2025 tại Trụ sở Ban Thư ký ASEAN (thủ đô Jakarta, Indonesia), Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài phát biểu chính sách quan trọng: “Tầm nhìn của Việt Nam về khu vực ASEAN, chủ trương, đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế của Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Trong đó, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Trước những biến động phức tạp hiện nay, để duy trì và phát huy các thành quả đã đạt được một cách hiệu quả và bền vững, khẳng định tầm vóc và vị thế tâm điểm, ASEAN không chỉ cần sự đoàn kết, nhất trí, đồng lòng, mà còn cần có tư duy đột phá, chiến lược sắc bén, lộ trình khả thi, nguồn lực tập trung và hành động quyết liệt”.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại Lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN tại Trụ sở Ban Thư ký ASEAN ở thủ đô Jakarta, Indonesia, ngày 10/3/2025. (Ảnh: TTXVN)

Tôi tin tưởng rằng vai trò, vị thế của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới sẽ tiếp tục được nâng cao. Điều đó xuất phát từ chủ trương nhất quán của Việt Nam là sẵn sàng đóng góp tích cực và chủ động hơn nữa vào nền chính trị thế giới, nền kinh tế toàn cầu và nền văn minh nhân loại, trong đó xác định ASEAN là cơ chế hợp tác đa phương gắn bó trực tiếp, quan trọng hàng đầu. Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy tinh thần trách nhiệm, đóng góp tích cực vào các công việc chung của Hiệp hội với phương châm làm và quyết liệt trong hành động.

Sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến vai trò của quan hệ nhân dân giữa Việt Nam và các nước ASEAN. Kể từ khi gia nhập, Việt Nam đã thành lập hội hữu nghị với 8 quốc gia thành viên. Những tổ chức này đã trở thành cầu nối thiết thực giữa nhân dân các nước, góp phần thúc đẩy hiểu biết, tin cậy lẫn nhau và làm sâu sắc quan hệ hợp tác trên nhiều lĩnh vực, từ chính trị, an ninh, kinh tế, thương mại, đầu tư đến văn hóa, giáo dục, thể thao và du lịch.

[Infographic] Việt Nam hoàn thành vai trò Đồng Chủ tịch Chương trình Đông Nam Á (SEARP) giai đoạn 2022 - 2025

Quan hệ ASEAN và đối tác: tiếp tục tiến triển tích cực