Động đất là hiểm họa thiên nhiên không thể ngăn chặn, nhưng có thể giảm thiểu thiệt hại nếu có sự chuẩn bị từ sớm và chiến lược ứng phó phù hợp.

Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm

Với tần suất hứng chịu hàng trăm trận động đất mỗi năm, Nhật Bản đã đầu tư xây dựng hệ thống cảnh báo sớm cấp quốc gia tích hợp nhiều công nghệ hiện đại.

Ngay khi hệ thống cảm biến ghi nhận một cơn địa chấn sắp xảy ra - chỉ trước vài giây đến vài chục giây so với rung chấn thực tế - hệ thống cảnh báo khẩn cấp quốc gia được kích hoạt. Tivi, radio lập tức ngắt chương trình để phát thông báo. Điện thoại di động đồng loạt rung và phát tiếng cảnh báo đặc trưng. Còi hú vang lên ở các khu dân cư. Tàu điện ngầm, thang máy và dây chuyền sản xuất tự động ngừng hoạt động.

Ứng dụng MyShake gửi cảnh báo động đất trực tiếp đến từng người dân thông qua điện thoại thông minh.

Tại Mỹ, bang California đã cho ra mắt ứng dụng MyShake - hệ thống đầu tiên của nước này cảnh báo động đất giúp người dân nhận được thông báo sớm và có thể tiến hành những biện pháp phòng ngừa kịp thời trước khi thảm họa xảy ra. Ứng dụng do Đại học California tại thành phố Berkeley phát triển, sử dụng các cảm biến rung chấn được lắp đặt khắp bang nhằm phát hiện động đất trước khi con người có thể cảm nhận được.

Ngay lập tức, ứng dụng sẽ gửi cảnh báo động đất trực tiếp đến từng người dân thông qua điện thoại thông minh. Ứng dụng được đánh giá giúp nâng cao khả năng chủ động ứng phó của cộng đồng. Đây là bước đi thiết thực trong bối cảnh công nghệ thông tin và thiết bị di động ngày càng phổ biến.

Giáo dục cộng đồng

Bên cạnh việc phát triển hệ thống công nghệ cảnh báo, các quốc gia còn đặc biệt chú trọng đến công tác tuyên truyền, giáo dục cộng đồng nhằm trang bị kiến thức và kỹ năng phản ứng nhanh trong tình huống khẩn cấp.

Tại Nhật Bản, từ bậc tiểu học, học sinh đã được dạy cách thực hiện nguyên tắc “Cúi - Trùm - Giữ” (Drop - Cover - Hold on): cúi người xuống, tìm nơi trú ẩn an toàn dưới bàn hoặc vật chắn vững chắc, dùng tay hoặc vật mềm che đầu và giữ nguyên vị trí cho đến khi rung chấn kết thúc. Đây là kỹ năng ứng phó cơ bản được lồng ghép hướng dẫn cho người dân ngay từ bậc tiểu học cùng các kỹ năng sơ cứu khác.

Đồng thời, Nhật Bản chọn ngày 1/9 hàng năm làm “Ngày Phòng chống thiên tai toàn quốc” nhằm kiểm tra khả năng phản ứng của toàn xã hội khi xảy ra thiên tai và củng cố ý thức phòng ngừa thiên tai trong cộng đồng.

Người dân Nhật Bản diễn tập phòng tránh động đất vào ngày 1/9 hàng năm.

Tại Mỹ, chính quyền địa phương cũng tích cực tuyên truyền và khuyến khích người dân tự xây dựng kế hoạch ứng phó thiên tai phù hợp với hoàn cảnh từng gia đình. Mỗi hộ gia đình được hướng dẫn chuẩn bị túi khẩn cấp với các vật dụng thiết yếu như nước, thực phẩm khô, thuốc, pin và radio. Người dân cũng được tập huấn các biện pháp đảm bảo an toàn trong nhà như gắn chắc tủ, kệ vào tường, tổ chức các buổi diễn tập thoát hiểm tại nhà hoặc nơi làm việc nhằm hình thành phản xạ nhanh và chính xác khi có thiên tai xảy ra.

New Zealand cũng được biết đến với chiến dịch truyền thông hiệu quả. Chính phủ nước này sử dụng hình ảnh minh họa, video ngắn và các bảng quảng cáo công cộng để truyền tải thông tin một cách trực quan, sinh động. Người dân được hướng dẫn lập sơ đồ thoát hiểm trong nhà, xác định điểm tập kết sau động đất, đồng thời tham gia “ShakeOut” - cuộc diễn tập quy mô toàn quốc nhằm nâng cao khả năng ứng phó cộng đồng trong tình huống thực tế.

Xây dựng Quy chuẩn nghiêm ngặt

Với Chile - quốc gia phải hứng chịu khoảng 10 trận động đất có độ lớn trên 7 độ richter chỉ trong vòng 50 năm qua - gây chú ý bởi số người thiệt mạng do động đất tại quốc gia này luôn được giữ ở mức thấp. Văn phòng Giảm thiểu Rủi ro Thiên tai của Liên hợp quốc đánh giá, thành công đó một phần là nhờ hệ thống quy tắc xây dựng nghiêm ngặt, liên tục được cập nhật và cải thiện sau những thảm họa trong quá khứ, đặc biệt là sau trận động đất lớn nhất thế giới vào năm 1960.

Thiệt hại về công trình là nguyên nhân chính gây tử vong, thương tích và mất mát tài sản do động đất gây ra. Do đó, các quy chuẩn xây dựng của Chile được thiết kế để đảm bảo các tòa nhà có thể lắc lư linh hoạt theo chuyển động của sóng địa chấn, thay vì chống lại lực rung chuyển, giúp giảm thiểu tối đa thiệt hại vật chất và sinh mạng.

Thiệt hại về công trình là nguyên nhân chính gây tử vong, thương tích và mất mát tài sản do động đất gây ra.

Theo đó, động đất xảy ra khi các mảng kiến tạo trên lớp vỏ Trái Đất di chuyển và va chạm với nhau, tạo ra lực ngang có khả năng làm rung chuyển các công trình. Trong khi đó, bê tông là vật liệu xây dựng phổ biến nhờ độ bền cao, thì lại có tính giòn và ít linh hoạt, khiến công trình dễ bị nứt vỡ khi chịu tác động lực ngang.

Để khắc phục hạn chế này, các kiến trúc sư tại Chile đã áp dụng giải pháp gia cố bằng hệ thống khung cốt thép bên trong bê tông. Thanh cốt thép có đặc tính đàn hồi, giúp tăng cường độ chịu lực và cho phép công trình có thể trở lại hình dạng ban đầu sau khi bị biến dạng do rung chấn.

Ngoài ra, nhiều công trình hiện đại còn được trang bị hệ thống “cách ly nền” - công nghệ tiên tiến cho phép tòa nhà tách biệt với nền móng bằng lò xo hoặc thanh trượt. Khi xảy ra động đất, hệ thống này giúp hấp thụ và phân tán lực địa chấn, giảm áp lực lên kết cấu chính của công trình.

Việt Nam tuy không nằm trong vùng địa chấn mạnh, nhưng các khu vực như Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên vẫn tiềm ẩn nguy cơ. Các tỉnh như Điện Biên, Sơn La, Quảng Nam, Nghệ An hay Lâm Đồng đều nằm gần các vết đứt gãy địa chất có khả năng hoạt động trở lại. Trong bối cảnh đó, việc học hỏi từ các mô hình quốc tế để chủ động xây dựng chiến lược ứng phó sớm là điều cấp thiết.

Chuyển từ bị động sang chủ động, từ đối phó sang phòng ngừa - đó là giải pháp thiết thực để Việt Nam có thể giảm thiểu thiệt hại và thích ứng hiệu quả với những đe dọa từ địa chấn trong tương lai.

Bộ đội Việt Nam cứu trợ động đất tại Myanmar Dự kiến chiều 30/3, 79 quân nhân Việt Nam gồm các lực lượng thông tin tuyên truyền, cứu hộ, quân y... sẽ nhận nhiệm vụ, lên đường sang Myanmar hỗ trợ cứu nạn, khắc phục hậu quả động đất.

Tình đồng bào của người Việt trong động đất tại Thái Lan Sau dư chấn động đất tại Thái Lan vào ngày 28/3, theo nguồn tin từ cộng đồng người Việt Nam tại Thái Lan, trên các nhóm cộng đồng, nhiều người Việt đã chia sẻ tình hình, cung cấp thông tin hữu ích và kêu gọi giúp đỡ, thể hiện tinh thần đoàn kết và gắn kết mạnh mẽ trong lúc khó khăn.