Các món đồ chơi Trung thu truyền thống Việt Nam thường gắn liền với nền văn hóa nông nghiệp lúa nước. Đó là đèn ông sao, đèn tôm, cua, cá, mặt nạ, tò he... đều được làm thủ công từ những nguyên liệu gần gũi với thiên nhiên, cây cối.

Đèn ông sao – món quà tôn vinh những tấm lòng nhân ái

Đèn ông sao là chiếc đèn quen thuộc với tất cả các thế hệ người Việt mỗi dịp Trung thu. Dù một số đồ chơi truyền thống dần mai một, nhưng đèn ông sao vẫn hiện hữu và trở thành mặt hàng đắt khách, món quà ý nghĩa dành cho trẻ thơ trong dịp Rằm tháng 8.

Hội trăng Rằm không thể thiếu đèn ông sao

Đèn ông sao có hình ngôi sao 5 cánh, tâm sao gắn một cây nến để thắp sáng là chiếc đèn lồng yêu thích của trẻ nhỏ

Ý nghĩa đèn ông sao đêm Trung thu có liên quan đến chuyện tình của một đôi trai gái. Ngày xưa, họ quen nhau và yêu nhau qua những bức thư do chú hạc trắng chuyển tới. Họ chưa một lần gặp nhau.

Cứ như thế, ngày tháng trôi đi, cả 2 đều thấy hạnh phúc với tình yêu của mình. Họ tâm sự với nhau đủ thứ chuyện, chia sẻ tình cảm, khó khăn và cả hạnh phúc nữa... Một ngày kia, cả hai quyết định gặp nhau.

Hẹn với cô gái xong, chàng trai vô cùng hạnh phúc và sung sướng khi chuẩn bị được gặp người mà mình hết mực yêu thương. Nhưng kèm theo đó, chàng lại lo lắng vô cùng vì chàng luôn linh cảm rằng, nàng đã có người yêu. Người nàng yêu đích thực không phải là chàng.

Các em nhỏ có thể tự tay làm đèn vui Trung thu

Chàng nghĩ mãi, nghĩ mãi về điều đó. Thấu hiểu nỗi băn khoăn của chàng, ông bụt hiện lên và tặng chàng một vật thật mềm giống như da người. Ông dặn chàng hãy đeo nó lên mặt khi gặp người yêu. Nàng sẽ không nhận ra chàng. Bụt đưa thêm một vật nữa để dùng khi trời tối.

Trung thu – đúng ngày ước hẹn, chàng trai đeo vật mà ông Bụt tặng cho, để đến gặp người yêu. Khi gặp cô gái, chàng sững sờ trước vẻ đẹp thánh thiện của nàng. Chàng muốn chạy ngay đến, ôm chặt lấy nàng, nhưng có điều gì đó đã ghìm chân chàng lại. Chàng thấy quanh nàng có rất nhiều các chàng trai khác.

Hôm nay, nàng hẹn gặp với nhiều người. Chàng không đến gặp mặt cô gái nữa, chỉ đứng từ xa, giơ vật mà ông bụt cho lên. Nhiều vì sao trên trời bỗng sà xuống, gắn chặt vào vật đó thành hình một cái đèn như ngôi sao để chàng quan sát. Nàng cuối cùng ngồi riêng với một chàng trai tuấn tú. Chàng trai thất vọng và nhủ thầm nàng đã đùa cợt với tình cảm chân thật của mình. Chàng lặng lẽ bỏ đi xa.

Ít ai biết, sự tích đèn ông sao gắn với 1 câu chuyện tình

Thất vọng về mối tình đầu, chàng dồn hết tâm trí vào sự nghiệp, rèn luyện và học hành. Cuối cùng, chàng cũng thành công và lên ngôi vua của vương quốc.

Để kỷ niệm cho nỗi buồn lớn nhất của cuộc đời, vị vua này tổ chức lễ hội vào đêm Trung thu. Những người dự hội đeo một vật giống như ông bụt tặng chàng trai thuở trước, nhưng trên đó vẽ hình mặt rất xấu xí, tay cầm những chiếc đèn để soi sáng xung quanh.

Vị vua này làm như vậy để tôn vinh những tấm lòng nhân ái. Và điều đặc biệt là những người dự hội chỉ là các em nhỏ. Vị vua trẻ nói rằng, trẻ em có những tâm hồn trong sáng và chân thành, dù có che giấu gương mặt thật thì xung quanh vẫn nhận ra lòng nhân ái và chân thành của nhau, không một chút dối gian. Từ đó, các em lớn lên, trưởng thành mà mang lại hạnh phúc cho người khác.

Theo dân gian, chiếc đèn ông sao ra đời để tôn vinh tấm lòng nhân ái

Sau này, người ta đặt tên nó là mặt nạ và đèn ông sao. Trong đêm hội trăng Rằm, trẻ em Việt Nam hào hứng giơ cao những chiếc đèn ông sao, rồi nghêu ngao hát: “Chiếc đèn ông sao, sao 5 cánh tươi màu...”.

Đèn lồng giấy xếp gửi gắm ước mơ

Ngoài đèn ông sao, đèn lồng xếp giấy là một trong số ít món đồ chơi Trung thu truyền thống còn được lưu giữ và yêu thích đến ngày nay.

Đèn lồng xếp giấy vẫn được các em nhỏ yêu thích

Người Việt xưa không mấy khi dùng đèn lồng, trừ Rằm tháng 8. Dịp này, người ta đua nhau làm đèn lồng với đủ hình: con thỏ, con cóc, cá chép… Đó là những vật phẩm biểu trưng nhiều hàm ý.

Đèn con thỏ biểu hiện cho mặt trăng (ngọc thỏ). Đèn con cóc biểu thị sự cầu mong mưa thuận gió hòa của cư dân trồng lúa nước theo điển tích “con cóc là cậu ông trời”. Đèn cá chép bắt nguồn từ tích cá chép vượt vũ môn, cá chép hóa rồng, với ý nguyện cầu mong cho nhân hòa, vật thịnh, con cháu học hành giỏi giang, tấn tới.

Chiếc đèn với ý nguyện cầu mong cho nhân hòa, vật thịnh, con cháu học hành giỏi giang, tấn tới

Đèn kéo quân – thông điệp dạy trẻ về lòng yêu nước

Đèn kéo quân hay còn gọi là đèn cù cũng là món đồ chơi Trung thu gắn với tuổi thơ ấu của nhiều thế hệ người Việt Nam. Mỗi dịp Tết Thiếu nhi, trẻ em khu xóm lại kéo đèn sáng ánh nến chạy vòng quanh sân và cười đùa ríu rít trong đêm trăng.

Thời xưa, có biết bao trẻ nhỏ say mê với đèn kéo quân vì sự nhiệm màu, độc đáo. Đèn kéo quân được làm bằng giấy bao quanh chiếc khung tre gọi là lồng kéo. Nó độc đáo ở chỗ chiếc lồng kéo biết xoay tròn, kéo theo bao nhiêu hình, tên dân gian gọi là các “quân”.

Chiếc đèn nhiệm màu hấp dẫn

Đề hoàn thành một chiếc đèn kéo quân cần khá nhiều công đoạn, bắt đầu bằng việc chẻ nứa vót nan cắm vào bánh xe, dán giấy bóng màu, sửa lại bằng kéo. Tiếp đến là vẽ hình trang trí bằng sơn, tra then ngang, buộc lõi dây thép và cắm vào đai đèn một bánh xe gỗ để đèn có thể chuyển động khi đưa qua đưa lại.

Cây đèn kéo quân có mục đích ban đầu là để trẻ em nhớ về lịch sử, cũng như giáo dục lòng yêu nước. Vậy nên, hình ảnh trên cây đèn thường nói về việc nghĩa, những đoàn quân lính xung trận (nguồn gốc của tên gọi "kéo quân"). Về sau, người ta mở rộng nhiều đề tài khác, như thêm ông quan trạng vinh quy bái tổ, cảnh tứ linh nhảy múa, bác nông dân làm ruộng, mục đồng chăn trâu…

Qua chiếc đèn, cha ông mong muốn dạy con cháu bài học về lòng yêu nước

Ngày nay, không có nhiều trẻ em biết đến đèn kéo quân vì loại đèn này dần mai một và được thay thế bởi nhiều món đồ chơi khác.

Đèn kéo quân là trò chơi “vui mà học”. Vậy nên, chắc chắn đây là món quà ý nghĩa cha mẹ có thể tặng con dịp tết thiếu nhi này.

Rộn ràng tiếng trống đêm Rằm

Trung thu sẽ trở nên rộn ràng hơn với tiếng trống ếch, trống lắc tay, trống bỏi.

Chiếc trống ếch hấp dẫn em nhỏ dịp tết thiếu nhi

Trống ếch giống như chiếc trống da trâu, trống sư tử nhưng nhỏ hơn. Khi đánh, trống phát ra tiếng kêu "cắc, tùng" đặc trưng, tạo thêm sự rộn ràng, phấn chấn, tưng bừng và làm nên hương vị của ngày tết thiếu nhi.

Ngày nay, trống lắc tay ít xuất hiện trên các sạp hàng bày bán đồ chơi Trung thu hơn xưa. Trống lắc tay có 2 viên bi nhựa được gắn ở 2 bên trống, khi lắc sẽ tạo ra tiếng “boong boong” vui tươi, rộn ràng. Trong các đoàn rước đèn của trẻ em Việt Nam xưa, trống lắc tay là đồ chơi không thể thiếu.

Trống lắc ngày nay ít còn xuất hiện

Trống bỏi làng Báo Đáp (Nam Định) là đồ chơi dân gian, truyền thống, góp mặt trong bữa tiệc vui đêm trăng của thiếu nhi. Nhưng hiện tại, trống bỏi dần bị quên lãng. Nhiều người còn chưa được nghe tên cũng như nhìn thấy cái trống bé xinh, tí hon này.

Khi quay, trống bỏi tạo ra tiếng “tạch tạch” đanh gọn, vui tai. Thứ đồ chơi “nhà quê” này được làm từ những nguyên liệu rất đơn giản: đất sét, cán nhựa, que sắt, giấy hồng, dây nilon.

Chiếc trống nhỏ mà góp phần tạo nên sự vui tươi cho đêm hội

Mặt trống được nặn từ đất sét, chỉ lớn hơn đồng xu một chút, cắm que sắt vào 2 bên sườn rồi phơi khô. Sau đó, 2 mặt trống được bọc bằng giấy đỏ sao cho kín để tạo ra tiếng kêu đanh gọn, vui tai đặc trưng. Công đoạn cuối là buộc dây, tra cán nhựa, làm dùi cho trống.

Mạnh Phúc