Theo lịch sử truyền lại, nghề yến sào Khánh Hòa được khai phá cách đây gần 700 năm và hàng năm cứ đến ngày 10.5 (âm lịch), những người làm nghề lại tề tựu về đảo Yến Hòn Nội (TP. Nha Trang) để tưởng nhớ các bậc tiền nhân.

Cách đây gần 700 năm, trên đường vào phương Nam, đề đốc Lê Văn Đạt (thời nhà Trần) đã khai phá ra các đảo yến ở vùng biển phủ Bình Khang (là tỉnh Khánh Hòa ngày nay). Nghề yến sào ra đời từ đó và đề đốc Lê Văn Đạt được suy tôn là thủy tổ ngành nghề yến sào Khánh Hòa.

Tiếp nối, An phủ sứ Lê Văn Quang – đình trưởng Bích Đầm và con gái Lê Thị Huyền Trâm – đại đô đốc thủy quân Tây Sơn đã có công lớn bảo vệ, phát triển các đảo Yến ở đây. Ngày 10/5/1793 (âm lịch), đại đô đốc Lê Thị Huyền Trâm cùng các tướng sĩ đã hi sinh để bảo vệ lãnh hải và các đảo Yến. Từ đó, bà được nhân dân suy tôn là đảo chủ thánh mẫu và lập miếu thờ trên đảo Yến Hòn Nội.

Trải qua nhiều thăng trầm nhưng cứ đến ngày này, những người làm nghề yến sào đều quy tụ về đây cùng thực hiện các nghi lễ tưởng nhớ đảo chủ thánh mẫu, tưởng nhớ tổ nghề. Đồng thời báo cáo các vị tiền hiền tổng kết 1 năm làm việc, tôn vinh những người làm tốt và trao đổi kinh nghiệm để phát triền ngành nghề bền vững.

Điểm chính ở lễ hội là phần nghi lễ cúng có đầy đủ ban bệ: hủ tế, bồi tế; lễ vật heo, gà… Chủ tế là người phải hội đủ điều kiện là người am hiểu mọi điều về ngành nghề (thường là hậu duệ của các gia đình có truyền thống khai thác yến sào trăm năm qua ở Khánh Hòa).

Các nghi lễ cúng tế, cúng Tống Na lưu truyền hàng trăm năm đều được những người làm nghề yến sào tôn kính thực hiện.

Việc biến đổi khí hậu hiện nay đang ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái của quần thể đàn chim yến, vì vậy chính quyền địa phương cùng các cơ quan chức năng đang nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp kỹ thuật xanh để tạo môi trường và nguồn thức ăn bổ sung cho các đàn chim yến. Việc nghiên cứu tập tính, phát triển đàn chim yến tự nhiên, bền vững luôn được đơn vị ưu tiên để nhân rộng giá trị ngành nghề, góp phần phát triển kinh tế địa phương gắn với bảo vệ an ninh quốc phòng tuyến biển đảo.

Hoàng Hà (t/h)