Việt Nam và Cuba có nhiều điểm tương đồng trong lịch sử đấu tranh giành độc lập, đặc biệt là sự xuất hiện của những nữ anh hùng tiêu biểu. Nếu như Việt Nam có Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Thị Định, Nguyễn Thị Bình thì Cuba có Mẹ Mariana Grajales Cuello - người đàn bà thép trong cuộc kháng chiến chống thực dân Tây Ban Nha, cùng các chiến sĩ kiên trung như Melba Hernández, Haydée Santamaría, Vilma Espin...

Sự tương đồng này là một phần cội nguồn của tình hữu nghị thủy chung, đoàn kết đặc biệt giữa Việt Nam và Cuba, hai dân tộc trên tuyến đầu chống thực dân, đế quốc, giải phóng dân tộc và xây dựng chế độ xã hội của dân chủ, công bằng, tự do, hạnh phúc cho nhân dân trong 65 năm vẻ vang vừa qua (1960-2025).

Cuộc gặp gỡ của Nguyễn Thị Định với các chiến sỹ của Trung đoàn Pháo phòng không Cuba. (Ảnh: TTXVN)

Từ Đồng khởi Bến Tre đến “Làng Bến Tre” trên đất Cuba

Một năm sau khi Cuba giải phóng (1/1/1959), cuộc Đồng khởi bùng nổ ở Bến Tre (17/1/1960). Nhân dân Cuba phấn khởi và xem Việt Nam như người đồng chí đang chia lửa trong chiến hào chống Mỹ.

Ngày 20/12/1969, một ngôi làng mang tên “Làng Bến Tre” ra đời tại tỉnh Artemisa (Cuba) trong phong trào rộng rãi tại Cuba để biểu thị tình đoàn kết, ủng hộ, động viên khích lệ nhân dân miền Nam nói chung, nhân dân Bến Tre nói riêng trong công cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù xâm lược và bọn tay sai. Làng Bến Tre có một phiên bản nhà sàn Bác Hồ, là biểu tượng của tình đoàn kết giữa nhân dân hai nước Việt Nam - Cuba. Hằng năm, làng Bến Tre đều tổ chức Tết Âm lịch cổ truyền Việt Nam và kỷ niệm ngày Bến Tre Đồng Khởi (17/1/1960).

Từ mảnh đất Đồng khởi Bến Tre, bà Nguyễn Thị Định đã trở thành biểu tượng cao đẹp của phụ nữ Việt Nam trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Bà nổi tiếng với vai trò chỉ huy đội quân tóc dài miền Nam, với chiến pháp ba mũi giáp công đánh giặc hiệu quả.

Cô Ba Định và nhân dân Cuba

Trong cuộc đời cách mạng vẻ vang, bà Nguyễn Thị Định giữ nhiều chức vụ quan trọng: Phó Tư lệnh Các lực lượng Vũ trang Giải phóng miền Nam (1965 - 1975); Hội trưởng Hội Liên hiệp Phụ nữ Giải phóng miền Nam Việt Nam (1965); Ủy viên Trung ương Đảng các khóa IV, V, VI; Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam các khóa V, VI (1982 - 1992); Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước (1987 - 1992); Đại biểu Quốc hội các khóa VI, VII, VIII; đặc biệt là Chủ tịch Hội hữu nghị Việt Nam - Cuba (1983-1992).

Lãnh tụ Fidel Castro đón tiếp bà Nguyễn Thị Định sang thăm Cuba ngày 18/7/1974. (Ảnh tư liệu: KT)

Tháng 7/1974, vị nữ tướng Việt Nam Nguyễn Thị Định thăm Cuba được Chủ tịch Fidel Castro và các lãnh đạo Đảng, Nhà nước đón tiếp nồng ấm, chân thành. Tại đây, bà được trao Huân chương quốc gia Bãi biển Hirông, phần thưởng cao quý của Nhà nước Cuba.

Bà thường xúc động kể về chuyến đi này lúc sinh thời: “Các đồng chí Fidel Castro, Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba; Raul Castro, Bộ trưởng Bộ Các lực lượng vũ trang cách mạng Cuba; các chị Vilma Espin - Chủ tịch Hội Phụ nữ Cuba và Melba Hernandez - Chủ tịch Ủy ban Đoàn kết Cuba - Việt Nam đã bắt tay chúc mừng tôi thật chặt. Trong lòng tôi lúc đó trào lên niềm xúc động, tự nhủ chúng ta phải làm sao đáp lại lòng tin cậy và mong muốn của bè bạn trên thế giới”.

Trong nhà tưởng niệm bà Nguyễn Thị Định ở đường Pasteur có treo bức ảnh bà sánh vai cùng lãnh tụ Fidel Castro, ghi lại khoảnh khắc của hai con người đi vào lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc, dù ở cách xa nửa vòng trái đất mà xiết bao gần gũi, tương đồng.

Nhà văn Nguyên Ngọc từng viết về bà Nguyễn Thị Định: “Có lẽ bà là một trong những người Việt Nam có nhiều bạn bè nhất trên thế giới, từ những người dân thường cho đến các nguyên thủ quốc gia nổi tiếng và thuộc nhiều chế độ chính trị khác nhau. Bà là một phụ nữ nhỏ nhắn, khiêm nhường mà uyên bác, gần gũi mà sang trọng đại diện cho một Việt Nam đang chiến đấu kiên cường, tự tin”.

Biểu tượng nghĩa tình Việt Nam - Cuba

Tháng 5/1982, phái đoàn công tác của Hội hữu nghị Việt Nam - Cuba đến Bến Tre. Chuyến đi này, phía Cuba có bà Melba Hernandez, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền nước Cộng hòa Cuba tại Việt Nam làm trưởng đoàn. Cùng đi có bà Nguyễn Thị Định, khi đó là Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam. Mục đích của chuyến đi này là bà Menba muốn gặp lãnh đạo tỉnh để thể hiện mong muốn của người dân Cuba có làng Moncada tại Bến Tre, vì ở Cuba đã có Làng Bến Tre rồi.

Đường vào làng Moncada - xã Lương Hòa (huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre). (Ảnh: Báo Nhân Dân)

Đáp lại nghĩa tình quý báu của nhân dân nước bạn, lãnh đạo tỉnh Bến Tre có mặt trong buổi tiếp đoàn hôm ấy đề xuất ba xã tiêu biểu xét chọn đặt tên “Làng Moncada” gồm: Tân Xuân (Ba Tri), Định Thủy (Mỏ Cày) - nơi mở màn phong trào Đồng khởi và Lương Hòa (Giồng Trôm) - nơi có con sông được mệnh danh là “Bạch Đằng giang” thời đại vì nổi tiếng đánh chìm nhiều tàu chiến Mỹ.

Sau khi bàn bạc, phân tích, lãnh đạo tỉnh thấy rằng Lương Hòa dù thành lập chi bộ đảng sau nhưng trong kháng chiến có nhiều thành tích, nổi bật là chiến công đánh tàu chiến Mỹ, vì vậy được mệnh danh “Bạch Đằng giang” thời đại. Sau chiến tranh, Lương Hòa là một trong những xã khôi phục kinh tế, giao thông nhanh, nơi có hợp tác xã mua bán sầm uất, nổi tiếng nhất, nhì tỉnh. Đây lại là quê hương của vị tướng tài ba Nguyễn Thị Định. Chọn Lương Hòa là xứng đáng.

Sau buổi làm việc này, bà Melba điện về Cuba báo cáo sẽ có “Làng Moncada - Lương Hòa tại Bến Tre”. Mọi thủ tục để chính thức công nhận Làng Moncada - Lương Hòa tại Bến Tre được diễn ra rất nhanh chóng. Ngày 1/1/1983, đúng dịp Quốc khánh nước Cộng hòa Cuba, Làng Moncada - Lương Hòa chính thức ra đời, trở thành cầu nối gắn kết tình hữu nghị Việt Nam - Cuba.

Năm 2023, tỉnh Bến Tre khánh thành công trình Nhà lưu niệm làng Moncada với tổng vốn đầu tư, xây dựng hơn 4,5 tỷ đồng. Trong đó, mỗi đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang trên địa bàn huyện Giồng Trôm đóng góp 2 ngày lương với tổng số tiền 1,2 tỷ đồng, còn lại từ nguồn ngân sách huyện. Nhà lưu niệm được xây dựng với tổng diện tích sàn là 290 m2, kết cấu móng, cột, đà kiềng, dầm, kèo bằng bê-tông cốt thép. Tường xây gạch đất nung, hoàn thiện tô trát, sơn nước… Công trình lưu giữ, giới thiệu tư liệu, hình ảnh, hiện vật về quan hệ nghĩa tình của hai nước Việt Nam - Cuba nói chung và làng Monada với làng Bến Tre nói riêng.

Ở Cuba có hơn 100 địa danh trường học, làng quê, những cây cầu mang tên Việt Nam. Còn tại làng Moncada xã Lương Hòa, Giồng Trôm, nhiều gia đình treo ảnh lãnh tụ Fidel Castro như một sự bày tỏ lòng yêu mến và ngưỡng mộ.

Giáo sư Sử học Christine Whate, trường đại học Tổng hợp Hawaii Mỹ, từng viết thư gửi bà Nguyễn Thị Định, trong đó có đoạn: “Tôi cảm thấy rất vinh hạnh khi viết thư này gửi thăm bà, một người phụ nữ nổi tiếng và có một vai trò quan trọng trong lịch sử thế giới, một tấm gương của người phụ nữ chân chính. Tôi rất sung sướng khi sử dụng cuốn hồi ký của bà để dạy cho sinh viên nước mình về truyền thống cách mạng Việt Nam”.

Tiếp nối di sản quý báu mà cô Ba Định và các thế hệ cha anh để lại, quan hệ Việt Nam - Cuba rạng rỡ những trang sử mới với chủ nghĩa quốc tế trong sáng của những người cách mạng chân chính trong cuộc chiến đấu bảo vệ, duy trì, củng cố và phát triển chủ nghĩa xã hội trên mọi lĩnh vực.

Các chuyến thăm lịch sử của lãnh đạo cấp cao hai nước đã định hình phương hướng, nội dung và giải pháp phát triển quan hệ Việt Nam - Cuba trong bối cảnh mới. Hai nước tiếp tục đổi mới phương thức hợp tác theo hướng nâng cao tính thực chất, nâng cao hiệu quả, tập trung thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực hai bên có thế mạnh và cùng quan tâm như các lĩnh vực thương mại, đầu tư, nông nghiệp, công nghệ sinh học, y tế, xây dựng, công nghiệp, giao thông vận tải, thông tin truyền thông, tài chính, ngân hàng, văn hóa, thể dục thể thao, giáo dục đào tạo và khoa học kỹ thuật.

Trong lịch sử thế giới, hiếm có một tình bạn nào thủy chung, son sắt như Việt Nam - Cuba. Và trong tình bạn vĩ đại ấy, nữ tướng Nguyễn Thị Định mãi mãi là một biểu tượng vượt thời gian!

Tình anh em Cuba - Việt Nam trường tồn theo thời gian

Từ New York tới La Habana: Nâng tầm vị thế quốc tế - Vun đắp tình hữu nghị thuỷ chung