Đừng hành chính hóa nghiên cứu khoa học

Thời gian qua, Bộ KH&CN đã thực hiện sửa đổi, ban hành nhiều thông tư hướng dẫn nhằm mục tiêu “sử dụng hiệu quả nguồn lực còn hạn chế như hiện nay, tạo điều kiện cho các nhà khoa học đỡ vất vả”. Tuy nhiên, cơ chế tài chính và các quy trình, thủ tục thực hiện hồ sơ nghiên cứu là nhóm vấn đề được kiến nghị nhiều nhất với không ít bức xúc.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định phải tìm mọi cách tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho các nhà khoa học Ảnh: VGP/Đình Nam

Hai Thông tư liên quan đến thực hiện các nhiệm vụ khoa học được “điểm danh” nhiều nhất trong cuộc đối thoại là Thông tư liên tịch 55/2015/TTLT-BTC-BKHCN về định mức xây dựng phân bổ dự toán và quyết toán kinh phí đối với nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách Nhà nước; Thông tư liên tịch số 27/2015/TTLT-BTC-BKHCN quy định về khoán chi thực hiện nhiệm vụ khoa học-công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước.

Nhiều nhà khoa học bày tỏ đồng tình với nhận định của GS.TS Nguyễn Quang Thuấn, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng: Thông tư 55 có ý tưởng, cách tiếp cận rất tốt nhưng triển khai trong thực tế rất khó vì các cơ quan quản lý áp dụng cứng nhắc, máy móc. “Ngay Viện chúng tôi vừa qua đã phải nhận lại 1 đề tài sau 2 năm giao cho một nhà khoa học nhưng không triển khai được vì vướng Thông tư 55”, GS.TS Nguyễn Quang Thuấn cho biết.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, GS.TS Nguyễn Đình Công cho biết thêm các nhà khoa học vẫn đang phải "vật lộn" với các quy trình, thủ tục thực hiện hồ sơ dẫn đến nguy cơ hành chính hóa nghiên cứu khoa học. Nhiều quy định chưa rõ ràng, thậm chí có những cách hiểu khác nhau trên cùng một văn bản.

PGS.TS Trần Đình Thiên nhận xét: “Việc áp dụng định mức kinh tế kỹ thuật cứng nhắc là ứng xử với các nhà khoa học như những viên chức Nhà nước suốt ngày ký hóa đơn, lập dự toán”.

Tự chủ trong nghiên cứu khoa học và “thắt” đầu ra

Bộ trưởng Chu Ngọc Anh khẳng định, thời gian qua Bộ đã thực hiện đơn giản hoá, cắt giảm nhiều thủ tục trong quá trình phê duyệt đề tài nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, nhiều vướng mắc về cơ chế tài chính cần tiếp tục được giải quyết trong thời gian tới.

Cụ thể Bộ sẽ đẩy mạnh thực hiện tự chủ trong tổ chức KHCN để áp dụng thông thoáng việc tính chi phí nghiên cứu chủ yếu theo tiền công và chức danh nghiên cứu; sửa các yêu cầu, quy trình nghiệm thu đề tài, thủ tục thanh quyết toán bảo đảm phù hợp, đơn giản hóa thủ tục hành chính và đúng quy định của các luật liên quan; hướng dẫn áp dụng thống nhất…

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến tại cuộc đối thoại nêu sự cấp thiết của việc tăng cường kiểm soát chất lượng đầu ra là kết quả của các nghiên cứu khoa học. Như nhận định của GS.TS Trần Đình Thiên và GS.TS Đỗ Tiến Sâm là “chúng ta đang mới chỉ siết đầu vào nhưng khâu nghiệm thu kết quả lại chưa làm chặt. Nhiều hội đồng đánh giá còn xuê xoa. Vì vậy, đăng ký, thực hiện, nghiệm thu đề tài đúng quy trình nhưng chất lượng thấp, người sử dụng không hài lòng. Để khắc phục tình trạng này rất cần tăng cường công khai, minh bạch mọi bước trong quá trình triển khai nhiệm vụ khoa học”.

Trong thời gian tới, Bộ KH&CN sẽ tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý về đăng ký, lưu giữ kết quả thực hiện nhiệm vụ KH&CN các cấp trên toàn quốc. Quy định bắt buộc sử dụng kết quả tra cứu thông tin về nhiệm vụ KH&CN trong quá trình xét duyệt, tuyển chọn nhiệm vụ và cả khi nghiệm thu (mở rộng tra cứu với các công bố khoa học trong nước và quốc tế). Hoàn thiện hệ thống tổ chức, các cơ sở dữ liệu quốc gia hỗ trợ thực hiện chức năng thông tin KH&CN trên toàn quốc, công bố công khai trực tuyến.

Ngoài ra một số nhà khoa học mong muốn rút ngắn thời gian đăng ký sở hữu trí tuệ, có cơ chế xử lý tài sản hình thành trong quá trình triển khai dự án, đơn vị nghiên cứu; đãi ngộ và thu hút, đào tạo lực lượng kế cận…

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đề nghị tổ chức thêm những cuộc đối thoại về những vướng mắc, bất cập cụ thể trong nghiên cứu khoa học. Ảnh: VGP/Đình Nam

Xóa khoảng cách “nói và làm” trong tháo gỡ các vướng mắc

Khẳng định phải tìm mọi cách tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho các nhà khoa học, Phó Thủ tướng cho rằng, thời gian qua, từ chủ trương, tầm chiến lược đến các bộ, ngành đều tích cực tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho các nhà khoa học nhưng vẫn còn khoảng cách giữa mong muốn và khả năng thực hiện, giữa chủ trương chung và quy định cụ thể, giữa nói và làm.

Về vấn đề này Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo với tinh thần phải hành động rất thiết thực, hiệu quả. Muốn làm được như vậy, trước hết trong hệ thống phải siết chặt kỷ cương, tăng cường kiểm tra nhiệm vụ giao cho các bộ ngành thực hiện đến đâu. Đồng thời phải tổ chức nhiều cuộc đối thoại để giải quyết "những vấn đề thoạt nhìn qua tưởng chừng như không có vấn đề gì nhưng làm không được thì chắc chắn có vấn đề”.

“Tự chủ nghiên cứu khoa học là đổi mới cách cấp ngân sách Nhà nước cho các nhiệm vụ khoa học. Bộ KH&CN phải có cơ chế mạnh hơn để các chủ nhiệm đề tài có quyền ký hợp đồng với những người chưa ở trong biên chế để thực hiện các nghiên cứu khoa học”, Phó Thủ tướng lưu ý.

Điểm thứ hai, Phó Thủ tướng cho rằng vô cùng quan trọng, đó là mọi khâu liên quan đến nghiên cứu khoa học công nghệ đều phải công khai minh bạch như đăng ký đề tài, kết quả, quá trình thẩm định, bỏ phiếu kết quả đề tài… “để ngay trong giới khoa học phản biện”.

Các đề tài cần được kết nối với cơ sở dữ liệu khoa học trong nước và thế giới để các nhà khoa học không mất thời gian, công sức giải quyết những vấn đề mà trong nước, kể cả quốc tế đã nghiên cứu rồi hoặc chỉ cần nghiên cứu tiếp, nghiên cứu sâu thêm, ở giác độ khác. "Nhiều đề tài ở cấp cơ sở chỉ cần công khai lên sẽ thấy ngay có những đề tài trùng nhau".

Đối với các bất cập, vướng mắc liên quan đến định mức kỹ thuật, đơn giá, ngày công khi thực hiện các đề tài khoa học, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ KH&CN làm đầu mối, đại diện giới khoa học để “nói chuyện với các bộ chuyên ngành”, yêu cầu có văn bản điều chỉnh.

Về kiến nghị cơ chế sở hữu trí tuệ, xử lý tài sản hình thành trong quá trình hoạt động khoa học, Phó Thủ tướng khẳng định: Nhà nước không có nhu cầu thu hồi những tài sản này về ngân sách mà dành cho phát triển khoa học, vì vậy, Bộ KH&CN và Bộ Tài chính cần nghiên cứu, hướng dẫn thống nhất.

V.Đ (t/h)