Tổng thống Syria Bashar al Assad từng gửi cho Tổng thống Mỹ Barack Obama một đề nghị hòa bình bí mật với Israel năm 2010. Bức thư này cũng đã được chia sẻ với Thủ tướng Israel Netanyahu, cựu Ngoại trưởng Mỹ viết trong cuốn sách mới xuất bản tuần này.

Theo ông Kerry, Thủ tướng Netanyahu đã thấy rất ngạc nhiên vì ông Assad sẵn sàng có thêm nhiều nhượng bộ hơn so với các cuộc đàm phán trước đó.

Bức thư được ông Assad viết một năm trước khi cuộc nội chiến Syria diễn ra, Syria và Israel đang tham gia vào các cuộc đàm phán do Mỹ làm trung gian cho đến đầu năm 2011 nhưng không đạt được bất kỳ thỏa thuận nào.

Trong cuốn sách "Every Day is Extra", ông Kerry đã dành một dung lượng nhất định viết về Syria, mà ông mô tả là một "vết thương hở" mà chính quyền Tổng thống Obama bỏ lại phía sau và là vấn đề mà ông vẫn suy nghĩ tới mỗi ngày.

Năm 2009, khi ông Kerry là Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Thượng viện, ông đã thăm Damascus và có cuộc gặp đầu tiên với ông Assad.

• Quốc tế cân não tìm giải pháp cho Idlib - điểm nóng xung đột tại Syria

"Trong cuộc họp đầu tiên của chúng tôi, tôi đã hỏi ông Assad về một nhà máy điện hạt nhân của Syria mà Israel đã đánh bom", ông Kerry viết, đề cập đến lò phản ứng hạt nhân Syria bị phá hủy vào năm 2007.

Thực tế rằng đây là một cơ sở hạt nhân đã được thiết lập công khai, ông Kerry giải thích. Tuy nhiên, theo lời của Kerry, Assad đã bác bỏ những sự thật đó, ngay cả khi chỉ còn có 2 người với nhau.

"Ông Assad nhìn vào mắt tôi và nói rằng đó không phải là một cơ sở hạt nhân, với chính xác cùng một ngữ điệu. Đó là một lời nói dối ngu ngốc, hoàn toàn không thể giải quyết được, nhưng anh đã nói dối mà không do dự", ông Kerry viết.

Tiếp theo, ông Kerry đã trao đổi với ông Assad việc ủng hộ nhóm khủng bố Hezbollah, và Tổng thống Syria trả lời rằng "mọi thứ sẽ được thương lượng" - ám chỉ rằng chính sách này có thể thay đổi như là kết quả của các cuộc đàm phán với Israel.

Những nỗ lực trước đó để đạt được thỏa thuận hòa bình giữa Israel và Syria đều thất bại, nhưng Assad vẫn quan tâm đến thỏa thuận với Israel.

"Ông Assad hỏi tôi sẽ phải làm gì để tham gia vào các cuộc đàm phán hòa bình nghiêm túc, với hy vọng đảm bảo việc thu hồi Cao nguyên Golan, mà Syria đã mất vào tay Israel hồi năm 1967", ông Kerry kể lại trong cuốn sách.

Ông Kerry đã gợi ý về một đề xuất riêng và ông Assad đã chỉ thị phụ tá hàng đầu của mình soạn thảo một lá thư cho Tổng thống Obama.

Trong lá thư, ông Assad đề nghị Tổng thống Obama hỗ trợ nối lại các cuộc đàm phán hòa bình với Israel và tuyên bố, Syria sẵn sàng thực hiện một số bước để đổi lại việc thu hồi lại cao nguyên Golan từ Israel.

Cựu Ngoại trưởng Mỹ lưu ý, cha của ông Assad đã thất bại trong việc lấy lại cao nguyên Golan, vì vậy, ông Assad sẵn sàng làm mọi thứ.

Ngay sau cuộc gặp với ông Assad, ông Kerry đã đến thẳng Israel, chia sẻ thông tin với Thủ tướng Netanyahu. Thủ tướng Israel đã rất ngạc nhiên vì ông Assad chấp nhận đi xa hơn nhiều so với trước đây.

Ông Kerry đã đề cập đến sự tồn tại của bức thư này một lần trước đây, trong một cuộc phỏng vấn với tờ New Yorker vào năm 2015. Thời điểm đó, ông nói rằng Thủ tướng Isral Netanyahu nói rằng, ông không thể thực hiện một thỏa thuận với Syria.

Sau khi cho ông Netanyahu xem bức thư, cựu Ngoại trưởng Mỹ đã mang nó về Washington.

Chính quyền Obama đã cố gắng kiểm tra mức độ nghiêm túc của ông Assad bằng cách yêu cầu lãnh đạo Syria thực hiện "các biện pháp xây dựng niềm tin" đối với cả Mỹ và Israel, bao gồm việc ngừng một số lô vũ khí cho Hezbollah. Tuy nhiên, Assad đã không tuân theo lời hứa của mình, cựu Ngoại trưởng Mỹ viết.

Theo cựu Ngoại trưởng, ông và hầu hết các quan chức an ninh quốc gia khác dưới thời Tổng thống Obama đều ủng hộ một cuộc tấn công quân sự chống lại Assad nhưng ông Obama đã do dự.

Ông Kerry kết thúc phần viết về Syria bằng thời điểm cuối nhiệm kỳ Tổng thống của ông Obama, và khi ông Donald Trump chuẩn bị bước vào Nhà Trắng: "Ngoại giao để cứu Syria đã kết thúc, và vết thương của Syria vẫn còn hở miệng. Mỗi ngày, tôi đều nghĩ về việc chúng ta đáng ra có thể khép lại vấn đề này thế nào".

Israel tuyên bố đã không kích Syria 200 lần

Minh Khôi