Tham dự có hơn 100 đại diện của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (Bộ LĐ,TB &XH); Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; đại diện các đơn vị nghiên cứu, các trường đại học và đơn vị giáo dục nghề nghiệp; các tổ chức quốc tế… và đặc biệt có đại diện của lao động nữ nhập cư và doanh nghiệp sử dụng lao động.

Toàn cảnh hội thảo. (Ảnh: Minh Phương)

Hạn chế đến từ chính sách

Theo kết quả khảo sát về thị trường lao động cho phụ nữ nhập cư tại Hà Nội, được hỗ trợ bởi tổ chức Plan International, đa số nữ lao động nhập cư đang làm việc trong các khu vực kinh tế phi chính thức, họ có rất ít cơ hội tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội và chưa được đào tạo nghề nghiệp chính quy bởi các doanh nghiệp sử dụng lao động. Cuộc khảo sát chỉ ra rằng khoảng 70% phụ nữ nhập cư lao động trong khu vực phi chính thức chưa có được hợp đồng lao động.

Cuộc khảo sát được thực hiện vào năm 2017 đã cho thấy đại đa số nữ lao động nhập cư đang làm việc trong các khu vực kinh tế phi chính thức và chưa được được đào tạo kỹ năng nghề. Họ chỉ có được các kỹ năng nghề nghiệp qua tích lũy kinh nghiệm thực tế làm việc. Hầu hết nữ lao động nhập cư tham gia khảo sát không biết ngoại ngữ, thiếu kỹ năng tin học; kỹ năng giải quyết vấn đề và giao tiếp còn hạn chế. 256 nữ lao động nhập cư được hỏi cho biết họ có rất ít cơ hội học tập và nâng cao kỹ năng nghề do việc làm bấp bênh, thu nhập thấp và thời gian làm việc kéo dài (hơn 9 giờ/ngày) và một số ngày nghỉ trong tuần ít (thường chỉ được nghỉ 1 ngày). Con cái của họ cũng gặp những khó khăn tương tự trong tiếp cận các dịch vụ giáo dục trên địa bàn cư ngụ.

Chia sẻ kết quả khảo sát, T.S Nguyễn Quang Việt – Phó Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục nghề nghiệp (Tổng Cục Giáo dục Nghề nghiệp – Bộ LĐ,TB&XH) cho biết: Nguyên nhân là do thiếu các chính sách đặc thù hỗ trợ cho lao động nữ di cư học nghề tại Hà Nội cũng như các thành phố, đô thị lớn. Các chính sách ưu đãi về học nghề và việc làm của Nhà nước thường gắn với hộ khẩu. Như vậy, vô hình chung lao động nữ di cư thường bị gạt ra ngoài các chính sách hỗ trợ về đào tạo và việc làm hiện hành.

Ngoài ra, họ ít nhận được hỗ trợ từ người sử dụng lao động và khoảng 70% không được ký hợp đồng lao động nên cũng không được nhận các đãi ngộ như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm sức khỏe, nghỉ ốm hay nghỉ phép hàng năm. Các chế độ BHXH tự nguyện chỉ bao gồm lương hưu và trợ cấp tử tuất, mà không có chế độ thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. Với khu vực phi kết cấu, lao động nữ di cư chỉ có thể tham gia BHXH tự nguyện nhưng loại bảo hiểm này không bao gồm hai lợi ích ngắn hạn mà họ thực sự cần để giảm thiểu và ứng phó với những rủi ro trong việc làm và đời sống của họ và họ trở nên dễ bị tổn thương hơn.

Thêm vào đó, các lao động nữ chưa qua đào tạo nhận mức lương thấp hơn đáng kể so với lao động qua đào tạo (4,8 triệu so với 6,1 triệu đồng/tháng). Nhìn chung thu nhập của lao động nữ di cư thấp, chỉ đủ để họ trang trải cho các nhu cầu cơ bản của cuộc sống, những người đang phải thuê nhà và có con nhỏ còn gặp nhiều khó khăn hơn nữa.

Hầu hết các chính sách chỉ khuyến khích nhưng không bắt buộc các khu công nghiệp xây dựng cơ sở hạ tầng xã hội như nhà ở, trung tâm y tế hoặc các trường mẫu giáo cho trẻ em của công nhân lao động, trong đó phần lớn những người công nhân này là lao động di cư.

Đại diện lao động nữ nhập cư nói về những khó khăn khi lên thành phố làm việc. (Ảnh: Minh Phương)

Khó tiếp cận an sinh xã hội

“Chúng tôi chưa được tiếp cận thông tin hoặc tư vấn về nghề nghiệp hay việc làm. Một số người trong số chúng tôi muốn được tham gia bảo hiểm xã hội và y tế tự nguyện, nhưng chúng tôi không có được thông tin là sẽ đóng như thế nào và ở đâu. Thêm nữa, nếu chúng tôi đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm này không áp dụng cho các ngày nghỉ phép do con ốm, do mình ốm hay bệnh hoặc tai nạn nghề nghiệp trong khi những quyền lợi ngắn hạn này lại rất quan trọng đối với những người nhập cư chúng tôi” – trích lời một nữ lao động nhập cư 26 tuổi tham gia trong cuộc khảo sát.

“Sau khi nghỉ sinh con thứ hai thì vợ chồng tôi đã cho hai con lên Hà Nội ở với bố mẹ. Lúc đó, tôi phải gửi con ở trường tư. Mỗi lần con ốm thì tôi đều phải nghỉ việc ở nhà trông cháu. Nhưng rồi chi phí ở thành phố quá đắt đỏ nên tôi phải để ở hai cháu ở quê với ông bà,” Mai Thị Dung, 28 tuổi, đến từ Thanh Hóa và đang làm việc ở Hà Nội chia sẻ tại buổi hội thảo.

“Bây giờ, lúc nào tôi cũng tự an ủi mình phải cố gắng, tiết kiệm được một số vốn và học nghề xong sẽ về quê và phát triển. Lúc đó hai con tôi đã lớn hơn và không thể tiếp tục để cháu ở quê với ông bà được, không thể mình có tiếp tục đi làm xa như thế này nữa,” chị Dung nói tiếp.

Theo TS. Nguyễn Quang Việt, nước ta đã có hệ thống luật pháp, chính sách về lao động, việc làm khá toàn diện, trong đó có các quy định hỗ trợ cho nữ lao động nhập cư. Tuy nhiên, vấn đề lớn hiện nay vẫn là việc thực thi luật pháp, chính sách liên quan đến nhóm lao động này. Mặt khác, Việt Nam chưa có chính sách cụ thể nào dành cho nữ lao động nhập cư làm việc trong khu vực kinh tế phi chính thức vì hầu hết các luật và chính sách đều hướng tới điều chỉnh đối tượng lao động làm việc ở khu vực chính thức.

Phát biểu tại hội thảo, bà Sharon Kane, Giám đốc quốc gia tổ chức Plan International Việt Nam nhấn mạnh: “Chúng tôi đang hợp tác chặt chẽ với các đối tác bao gồm Trường Trung cấp Kinh tế Kỹ thuật Bắc Thăng Long, Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Đông Anh và tổ chức Light thực hiện một dự án với mục tiêu tăng cường khả năng thích ứng và ổn định kinh tế cho nữ lao động nhập cư ở khu vực thành thị bằng cách cung cấp các kỹ năng nghề cho nữ thanh niên và phụ nữ ở độ tuổi 18-30 nhằm tăng cơ hội việc làm bền vững. Nhu cầu việc làm bền vững, môi trường sống an toàn và cơ hội tiếp cận các dịch vụ an sinh xã hội ở các khu vực đông người nhập cư luôn rất lớn.”

Bà Sharon Kane, Giám đốc quốc gia tổ chức Plan International Việt Nam phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: Minh Phương)

“Các tổ chức quốc tế cũng nỗ lực không ngừng để thúc đẩy tăng quyền năng kinh tế cho phụ nữ, trong đó có Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW) và các Công ước của Tổ chức lao động quốc tế về bình đẳng giới. Tổ chức Plan International cũng đang thực hiện các chương trình phù hợp với các Công ước này nhằm không ngừng thúc đẩy khả năng của phụ nữ có được việc làm bền vững đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội,” bà nhấn mạnh.

Bình luận về những khuyến nghị dành cho Việt Nam, bà Elisa Fernandez, Trưởng Văn phòng Cơ quan Liên Hợp Quốc về Bình đẳng giới và Trao quyền cho Phụ nữ tại Việt Nam, nhấn mạnh rằng sự kỳ thị và bất bình đẳng là nguyên nhân của chênh lệch về thu nhập và bất ổn xã hội. “Nếu các nỗ lực nhằm hạn chế khoảng cách về giới và tăng cơ hội việc làm bền vững cho phụ nữ không được đẩy mạnh, những thay đổi có tính xu thế hiện nay như biến đổi khí hậu, nhân khẩu học, di cư và cách mạng kỹ thuật - sẽ tác động tiêu cực đến phụ nữ và trẻ em gái”.

"Để đạt được các Mục tiêu Phát triển bền vững ở Việt Nam đòi hỏi phải có cam kết mang tính hệ thống nhằm đảm bảo ‘không ai bị bỏ lại sau’, đặc biệt, cần xây dựng các tiêu chí việc làm bền vững và tiếp cận an sinh xã hội, tôn trọng quyền của nữ lao động nhập cư ở Hà Nội", bà nói thêm.

Hội thảo tổ chức trong bối cảnh đang có những thay đổi chính sách về bảo trợ xã hội và quyền lao động, bao gồm việc sửa đổi Bộ luật Lao động, tạo cơ hội thúc đẩy môi trường cho nữ lao động nhập cư tiếp cận việc làm bền vững. Nội dung thảo luận nêu bật mối quan ngại về tình trạng phụ nữ thường tập trung làm các công việc có thu nhập thấp ở khu vực phi chính thức, không có cơ hội tiếp cận với an sinh xã hội và nằm ngoài phạm vi áp dụng của Bộ luật Lao động. Các đại biểu tham gia hội thảo đã cùng thảo luận sôi nổi, đưa ra nhưng khuyến nghị dành các bên liên quan và các nhà hoạch định chính sách nhằm cải thiện môi trường làm việc cho nữ lao động nhập cư ở Việt Nam.

Minh Phương