Đại gia đình hình thành nên bản

Chúng tôi theo đường Hồ Chí Minh nhánh Tây chạy dài đến km 40 thì dừng lại trước một lối mòn được che khuất bởi những tán cây rừng để vào bản Đoòng. Theo lời anh kiểm lâm thì hành trình đến bản Đoòng khoảng 5km đường rừng trèo đèo và lội suối. Sau gần ba giờ đồng hồ, hăm hở men theo con đường mòn nhỏ rồi hổn hển vượt dốc cao dựng đứng của ngọn núi Ba Giàn lắm đá tai mèo, dốc ngược, bản Đoòng đã hiện ra trước mặt.

Nằm trên một thung lũng bằng phẳng, giữa bốn bề núi non bao quanh, nhìn những ngôi nhà sàn ở bản Đoòng như những cây nấm mọc lên giữa rừng xanh. Sau những cái tay bắt mặt mừng ấm áp tình người, trưởng bản Nguyễn Sỹ Trắc niềm nở rót nước chè và dặn vợ ra sau vườn nhổ thêm ít sắn để đãi khách đường xa.

Vợ chồng trưởng bản Đoòng.

Trong cuộc chuyện, trưởng bản Nguyễn Sỹ Trắc (còn có tên gọi là bố Tòa) cho biết: Trước đây, bản Đoòng nằm giữa thung lũng Rào Thương – hang Én, khi đó dân bản đông hơn bây giờ, có đến 29 hộ. Nhưng trận lũ quét năm 1992 đã làm nhà cửa, trâu bò, nương rẫy của đồng bào trôi đi hết. Sau đó, bà con dắt díu nhau tìm đi chỗ khác để ở, thế là một số hộ về định canh tại bản Khe Ngát (thị trấn Nông trường Việt Trung), một số về lập bản Rào Con (xã Sơn Trạch), những gia đình còn lại di cư qua vùng đất mới này lập ra bản Đoòng. Hiện nay, bản Đoòng có 8 hộ, với 31 nhân khẩu, trong đó có 6 nóc nhà. Điều đặc biệt là tất cả các hộ gia đình ở đây đều là anh em ruột thịt, là con cháu của trưởng bản.

Bưng rổ sắn đã luộc chín ra mời khách, bà Hồ Y Vai (sinh năm 1956, vợ trưởng bản) nói, bà sinh được 7 người con, trong đó 6 người cùng ở lại định cư tại bản. Đều là anh em ruột thịt nhưng bản không có tình trạng hôn nhân cận huyết. Con cháu đến tuổi lập gia đình đều phải đến các bản khác để tìm vợ. Con gái có thể theo chồng đến ở các bản khác, chứ con trai thì đưa vợ về bản sinh sống.

Dưới chân hang động Sơn Đoòng, nơi vùng lõi thiên nhiên thế giới Phong Nha - Kẻ Bàng, 7 anh em trong một đại gia đình sống quây quần hình thành nên bản Đoòng.

Bản nhiều... không!

Nằm biệt lập giữa đại ngàn Trường Sơn, sống tự cung tự cấp, tách biệt với thế giới bên ngoài nên cuộc sống của đồng bào Vân Kiều ở bản Đoòng còn lắm khó khăn, thiếu thốn mọi bề. Có thể thống kê những cái không ở bản Đoòng như: Không đường, không điện, không chợ, không cơ sở y tế, không sóng điện thoại, không nước sinh hoạt…

Chiều nơi miền biên giới se lạnh, trong ngôi nhà sàn cũ kỹ, bố Tòa khẳng khái nói bản Đoòng là vùng đất lành. Trước đây, khi con suối Ba Giàn, cái khe Ba Tanh còn lắm nước, đồng bào làm hệ thống dẫn nước về tới ruộng nên lúa trổ đầy bông, cây sắn cắm xuống đất sinh ra nhiều củ. Có nước, mọi sinh hoạt của dân bản cũng dễ dàng, thuận tiện. Khi đó về cái ăn của bà con cũng ổn định lắm. Nhưng tiếc thay, trận lũ năm 2010 đã cuốn trôi hệ thống ống dẫn nước nên từ đó đến nay dân bản đành bỏ ruộng hoang, chỉ trồng được một ít lúa nếp. Bà Hồ Y Vai nói chen vào, “nhờ trời năm ni thời tiết thuận nên vụ lúa vừa rồi, bản cũng thu hoạch được hơn 10 bao thóc nếp. Số thóc nếp đó, cả bản cất dành để đến Tết mới đưa ra giã để nấu xôi. Hiện tại chừ, hằng ngày mỗi gia đình ăn độn một bữa ăn cơm kèm một bữa sắn. Đến mùa giáp hạt, bản Đoòng lại thiếu đói”.

Hỏi về chuyện thuốc thang những khi đau ốm, bố Tòa giãi bày: “Do ở cách xa Trạm Y tế xã nên mỗi lần trong bản có người đau ốm, bà con vẫn tự chữa bằng lá cây rừng. Chỉ khi nào ốm nặng mới chuyển vào trạm xá hoặc xuống bệnh viện huyện Bố Trạch để chữa trị”.

Trẻ con bản Đoòng.

Đi quanh một vòng ở bản Đoòng, chúng tôi quan sát hầu hết những ngôi nhà sàn nhỏ lợp bằng lá cọ thấp lè tè, bao quanh thưng tạm những tấm gỗ. Bên trong được chia làm hai gian nhỏ là nơi để ngủ và nấu ăn. Vật dụng, đồ đạc trong các gia đình hầu như không có gì ngoài những cái nồi để nấu nướng. Chị Hồ Thị Thắm chuẩn bị bữa cơm chiều với nắm lá tàu bay mà chị vừa hái vội nơi sườn đồi để nấu canh cùng với những con cá vừa thả lưới được từ dưới khe…

Ông Nguyễn Chí Sỹ, Bí thư Đảng ủy xã Tân Trạch cho biết: “Vào mùa giáp hạt, chính quyền địa phương cùng các ban ngành đã hỗ trợ gạo, muối để bà con bản Đoòng không bị đói bữa. Cùng với đó, địa phương đã hỗ trợ thêm hạt giống, vật nuôi để bà con sản xuất, nuôi trồng để giải quyết vấn đề lương thực. Mặc dù còn lắm khó khăn nhưng dân bản Đoòng biết bảo vệ rừng và không đốt nương làm rẫy. Bản đã ký cam kết với Hạt Kiểm lâm Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng thực hiện bảo vệ rừng thuộc khu vực quản lý nghiêm ngặt”.

Để đảm bảo cuộc sống thường ngày, bà con ở bản Đoòng đã biết trồng thêm những nương sắn, vườn chuối quanh bản, nuôi thêm đàn trâu. Đặc biệt, từ ngày phát hiện ra hang động Sơn Đoòng lớn nhất thế giới, trên con đường vào tham quan hang động này, khách du lịch đặt chân đến thăm bản nên ý thức của người dân dần được nâng cao khi ứng xử với khách du lịch. Hiện tại, điều mà trưởng bản Nguyễn Sỹ Trắc mong muốn là được chính quyền địa phương giúp đỡ, hỗ trợ khôi phục lại hệ thống ống dẫn nước để sản xuất lúa nước giúp dân bản khỏi còn đói bữa.

Theo Báo Văn hóa