Theo các nhà nghiên cứu văn hoá, Lễ hội Cầu Ngư - thờ cúng Cá Ông là hiện tượng văn hóa dân gian tiêu biểu của ngư dân ven biển, đặc biệt là ven biển Nam Trung bộ. Lễ hội cúng Cá Ông có vị trí đặc biệt trong đời sống tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng ngư dân, đặc biệt là ngư dân các làng vạn chài.

Tục thờ cúng Cá Ông (còn gọi là thần Nam Hải) bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ cá của người Việt các tỉnh Bắc bộ. “Ông” là tiếng gọi tôn kính của ngư dân dành riêng cho cá voi, loài cá thường giúp họ vượt qua tai nạn khi lênh đênh trên biển cả.

Trong dân gian, người Việt cũng như người Chăm và người Hoa đều cho rằng cá voi không phải là loài cá bình thường mà là một loài cá thần. Biểu hiện ở đây không phải là sức vóc to lớn mà là loài cá có suy nghĩ, có tình cảm và đặc biệt là sự cảm nhận, tâm linh như con người. Do đó, việc tôn thờ và thờ phụng rất tôn nghiêm.

Độc đáo lễ hội Cầu Ngư tại Phú Yên

Lễ hội được diễn ra trong hai ngày, ngày đầu thiết lễ tiên thường, ngày sau là lễ tế chính thức. Trong ngày lễ, bàn thờ được trang hoàng hết sức rực rỡ, trang nghiêm. Các nhà đều đặt bàn hương án bày đồ lễ cúng. Trên mỗi tàu thuyền đều chăng đèn kết hoa. Làng chọn ra một ban nghi lễ gồm các cụ cao niên, hiền đức, có uy tín với bạn chài.

Vị chánh bái có nhiệm vụ dâng đồ tế lễ (không được dùng hải sản) và đọc văn tế nói lên lòng biết ơn của dân làng đối với công đức Cá Ông và cầu mong mùa đánh bắt bội thu, thuyền bè đi khơi về lộng an toàn. Tư duy hướng biển lẫn niềm tin và lòng biết ơn của con người dành cho vị thần thiên nhiên thấm đẫm trong lời văn tế và nghi lễ cầu cúng cá voi. Trong thực tế, lễ hội cầu ngư là ngày hội của làng biển, mọi người sum họp bên nhau, cùng hướng về tổ tiên, nguồn cội, ca hát, diễn xướng, tạ ơn biển… và tự bù đắp lại những thiếu hụt trong đời sống tinh thần, bởi vì quanh năm xa gia đình, làm nghề đánh cá giữa trời cao, biển rộng.

Nghi thức cầu Quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa tại Lễ hội Cầu ngư miền biểnThanh Khê - Đà Nẵng

Rạng sáng ngày hôm sau, dân làng sẽ đánh trống làm lễ rước trên biển. Có nơi còn tổ chức lễ rước Ông từ làng này qua làng khác để bày tỏ sự đoàn kết giữa các làng vạn chài. Tất cả tàu thuyền ra khơi đến một vị trí đã định trước để vị chánh tế tổ chức “xin keo”.

Cũng như nhiều nơi khác, lễ hội Cầu ngư tại Đông Hải (Tp. Phan Rang- Tháp Chàm) luôn thu hút sự chú ý của nhân dân bởi phần hội đặc sắc gồm các hình thức nghệ thuật như hát tuồng, hát bả trạo. Các cụ bô lão ở đây cho rằng lễ hội này còn góp phần giúp thế hệ trẻ hiểu thêm về nét đẹp mang tính nhân văn của người xưa gửi gắm trong các tuồng tích.

Một nét đẹp khiến lễ hội ở Đông Hải làm nên sự khác biệt đó là phần múa siêu. Phần này có sức lôi cuốn kỳ lại với nội dung là biểu diễn bài võ Siêu Đao tuyệt kỷ trong thời gian gần hai giờ.

Bài võ Siêu Đao (hay còn gọi là Siêu Ông) được trình bày bởi các võ sĩ mặc võ phục oai phong như mãnh tướng múa cây đại đao, cùng hơn 20 võ sinh cầm trường côn mặc trang phục cổ.

Bằng những chiêu thức đao pháp vừa uyển chuyển, vừa uy vũ của tinh hoa võ Việt ngày xưa truyền lại, bài võ Siêu Đao đã phô diễn tái hiện tính cách mạnh mẽ, hào khí và cũng rất trí tuệ của các bậc tiền nhân đi khai phá vùng đất hoang sơ mưu cầu cuộc sống tốt đẹp, mang lại hình tượng và tăng khí thế hứng khởi cho người xem.

Lễ hội cầu Ngư- múa siêu tại Đông Hải

Chính phần biểu diễn của bài võ Siêu Đao đã góp phần lớn làm cho chương trình lễ hội mang tính hấp dẫn. Rất nhiều khách du lịch cho biết rằng họ từng đến với lễ hội này nhiều, nhưng không hề thấy nhàm chán mà ngược lại họ luôn hào hứng bởi sự độc đáo mà lễ hội mang lại.

Lễ hội cầu ngư của ngư dân miền biển Thanh Khê TP.Đà Nẵng cũng đặc sắc không kém, được tổ chức vào ngày 16 tháng Giêng Âm lịch hằng năm. Người dân tổ chức lễ hội hàng năm nhằm tưởng nhớ các bậc tiền nhân, cầu cho Quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa và đánh bắt bội thu.

Ngư dân miền biển Thanh Khê thực hiện nghi lễ trong lễ hội Cầu Ngư

Sau lễ nghinh thần, lễ cầu an, dâng hương…các ngư dân bắt đầu khai hội với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao mang đậm nét văn hóa biển. Tại miền biển Thanh Khê, lễ hội còn nổi bật với những phần thi đan lưới, làm gỏi cá và hô bài chòi.

Phần thi đan lưới của ngư dân trong ngày hội

Cũng trong ngày 16 tháng Giêng, ngư dân Thanh Khê đồng loạt đưa tàu ra khơi thể hiện khí thế đánh bắt đầu năm và cầu may mắn.

Lễ hội Cầu Ngư lưu giữ trong mình tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán cùng mối quan hệ mật thiết với tín ngưỡng tâm linh. Tất cả những mối quan hệ ấy gắn bó chặt chẽ với nhau, hòa quyện vào nhau và mang đậm những đặc trưng văn hóa biển.

Lễ hội còn thể hiện ý thức "Uống nước nhớ nguồn", tưởng nhớ công đức của các vị tiền hiền, có công lập làng, dựng nghề và thông qua lễ hội thắt chặt thêm tình đoàn kết gắn bó giữa các ngư dân làng chài ven biển.

Nguyễn Thảo