Thầy cúng Điệp Văn Seo ở xã Bình Dân, huyện Vân Đồn cho biết, khi còn nhỏ ông vẫn được chứng kiến những Lễ hội Đại Phan đầy màu sắc của dân tộc mình. Lễ Đại Phan nguyên bản diễn ra trong 5 ngày 4 đêm vào thời điểm đông chí. Đại Phan là đại lễ cúng chúng sinh và cầu an cho cả làng. Vào ngày này, bất cứ khách nào tới đều là khách quý, được mời cơm rượu thịt, cho ngủ trọ xem lễ. Đại Phan là nghi lễ rửa tội không chỉ cho vong nhân, mà cho chính những người còn sống nên mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Chuẩn bị cây leo gươm trong Lễ hội Đại Phan

Lễ Đại Phan truyền thống sẽ lần lượt trải qua các bước: Rước Thành hoàng từ trung tâm lễ hội đến bãi biển rồi quay lại; dựng cây phan (cây nêu); hát soọng cô; chém súc hiến tế (chém lợn, chém bò); leo gươm và đi trên than hồng; nghi thức cấp sớ điệp sắc phong cho thầy cúng…

Trong lễ hội một vật thiêng không thể thiếu được đó là cây Thí Phan (hay còn gọi là cây Nêu), được làm bằng cây tre to, tươi và dài hết ngọn. Sau khi thực hiện xong nghi lễ cúng cầu an người pháp sư hiệu lệnh cho các môn đệ từ từ dựng cây phan lên theo phương thẳng đứng phải làm sao đảm bảo cây cao cho nhiều làng cùng nhìn thấy.

Trên đỉnh của Thí Phan treo một tấm phan màu đỏ dài theo thân cây, tấm vải này tượng trưng cho chiếc cầu nối âm dương, mặt đất và 9 tầng mây trời, truyền tải ước mong của dân làng với trời đất. Thí Phan là biểu tượng cho sức mạnh của cộng đồng như là sự trường tồn vĩnh cửu, sức sống vươn lên của con người và muôn vật.

Người leo gươm qua 12 bậc sắc lẹm bằng chân trần

Năm 2008, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh đã phối hợp với UBND huyện Vân Đồn phục dựng lại Lễ hội Đại Phan của người Sán Dìu tại xã Bình Dân sau gần 60 năm vắng bóng.

Trong Lễ hội Đại Phan, nét đặc sắc nhất có lẽ là lễ leo dao, còn gọi là lễ leo gươm. Các thầy cúng chuẩn bị 2 cây dao mô phỏng hình bông lúa, gọi là cây dương và cây âm. Dao gắn trên cây đều mới rèn, sắc lẹm, từng sử dụng trong lễ chém súc hiến tế diễn ra vào ngày thứ hai của buổi lễ. Đến giờ đã định, các cây dao được dựng lên. Hai thầy cúng đứng bên hai cây dao, buộc một cuốn kinh vào người.

Leo gươm là nghi lễ đặc sắc trong Lễ hội Đại Phan

Chủ lễ bắt quyết, các thầy cúng giơ gan bàn chân để đóng triện đỏ rồi bắt đầu đặt chân lên các lưỡi dao sắc để leo lên đỉnh cây dao. Họ ở trên đó, đọc các bài cúng, tống đạt nguyện vọng, cầu thiên vương ban phúc lành sau đó khi xuống thì xuống đến đâu họ chặt đứt các dây buộc, gỡ bỏ các lưỡi dao đến đó. Người Sán Dìu tin rằng làm như vậy thì những mong ước của họ sẽ được bề trên nghe hiểu và đáp ứng.

Đặc biệt trong Lễ hội còn có lễ lội than (tức đi chân trần trên than hồng) theo quan niệm của người Sán Dìu, đó là nghi lễ tẩy trần, hướng con người tới cái thiện. Con người đang sống lội qua than hồng thì tâm hồn sẽ thanh thản, tà ma và những điều xui xẻo sẽ được rũ bỏ.

Mặc dù là một Lễ hội đặc biệt của người Sán Dìu nhưng Lễ hội Đại Phan lại không được tổ chức thường xuyên. Ngoài lễ hội tổ chức tại xã Bình Dân năm 2008, đến nay Lễ hội Đại Phan mới được tổ chức thêm 1 lần tại xã Cộng Hòa (Mông Dương, Quảng Ninh). Trong khi đó, việc bảo tồn đang rất cấp thiết khi những người hiểu sâu về lễ hội này còn rất ít, và tuổi đã cao.

Nghi lễ than hồng bắt đầu

Lý giải về điều này, ông Hồ Anh Tuấn, Phó phòng Văn hóa,Thông tin huyện Vân Đồn cho biết: Những năm qua, huyện rất quan tâm bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc trên địa bàn. Nhưng do điều kiện còn nhiều khó khăn nên một số lễ hội độc đáo của một số dân tộc thiểu số chưa bố trí được nhân lực, nguồn lực để phục dựng, bảo tồn, trong đó có Lễ hội Đại Phan của dân tộc Sán Dìu.

Nam Yên