Ảnh minh họa

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), năm 2023, kim ngạch xuất khẩu surimi đạt 303 triệu USD, giảm 27% so với năm 2022. Dự kiến, trong năm 2024 khi nền kinh tế thế giới phục hồi xuất khẩu nhóm sản phẩm này sẽ tăng trở lại.

Top 6 thị trường nhập khẩu nhiều nhất, gồm: Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Trung Quốc và Hongkong, Malaysia và Mỹ, chiếm gần 83% tổng kim ngạch xuất khẩu.

Việt Nam hiện có hơn 100 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu các mặt hàng surimi. Dẫn đầu là 3 công ty: DALU SURIMI, CASES và KICOIMEX.

Ông Ngô Minh Phương, Giám đốc Công ty TNHH Việt Trường cho biết, kim ngạch xuất khẩu surimi (surimi cá biển+ cá tra) của Việt Nam đạt từ 300-420 triệu USD/năm, chiếm 4-5% tổng kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản. Sản lượng xuất khẩu ổn định, có xu hướng phát triển tốt. Người tiêu dùng ưa chuộng surimi vì có giá trị dinh dưỡng cao, chi phí hợp lý, dễ chế biến thành nhiều món ăn như chả viên, xúc xích, thanh cua ...

Nguồn nguyên liệu sản xuất surimi chủ yếu đến từ những loài cá tạp nhỏ, như: Cá đổng, cá mắt kiếng, cá chuồn, phế liệu cá tra … là những loại nguyên liệu phổ biến và phù hợp với nghề cá khai thác trong nước.

“Sản xuất surimi giúp nâng cao giá trị nguyên liệu của ngư dân, vì sản xuất surimi có thể sử dụng các loại cá tạp, cá nhỏ, giúp bà con tiêu thụ được với giá thành cao hơn từ 40-50%, so với việc sử dụng vào các mục đích khác như làm thức ăn thủy sản, gia súc ... Ngành hàng còn mang lại nhiều giá trị khác, như tạo công ăn việc làm cho trung bình 200-300 lao động/nhà máy”, Giám đốc Công ty Việt Trường nói.

Bên cạnh đó, ngành surimi còn góp phần bảo vệ biển đảo và an ninh quốc gia, ngoài việc hàng ngày ngư dân ra khơi bám biển, bám ngư trường khai thác, đánh bắt hải sản để phát triển kinh tế, họ còn góp phần bảo vệ an ninh trật tự trên biển, bảo vệ chủ quyền vùng biển của quê hương.

Các phế phẩm surimi còn là nguyên liệu chính để sản xuất bột cá, thức ăn thủy sản, giảm nhập siêu bột cá, thức ăn chăn nuôi, đảm bảo kinh tế tuần hoàn.

Lợi thế là vậy, nhưng theo ông Phương, xuất khẩu surimi đang đối mặt với những khó khăn, thách thức, đó là thiếu sự quy hoạch vĩ mô của nhà nước. Bất cân đối giữa nguồn lợi hải sản so với số lượng nhà máy được phép hoạt động.

Trong khi nguồn nguyên liệu đầu vào có hạn, ngày càng giảm sút, nhà máy cũ thiếu nguyên liệu sản xuất nhưng nhà máy mới vẫn mọc ra, dẫn đến tranh mua đẩy giá nguyên liệu lên cao, làm tăng giá thành sản xuất, sản phẩm khó cạnh tranh dẫn đến thua lỗ.

Hiện nay có nhiều thị trường bị tắc nghẽn khi khách hàng cần C/C. Ví dụ, EU hoặc các nước nhập khẩu surimi để chế biến xuất khẩu đi EU như Thái Lan, Indonesia... Buộc doanh nghiệp phải bỏ thị trường này để tìm kiếm thị trường khác.

“Dẫu biết giải quyết bài toán IUU là câu chuyện lớn, phức tạp và lâu dài nhưng doanh nghiệp rất mong các cơ quan ban ngành đẩy nhanh tiến độ để gỡ rối cho doanh nghiệp”, ông Phương kiến nghị.

Hiện Việt Nam chưa có quản lý nghề khai thác hải sản theo mùa vụ, đặc biệt vào mùa sinh sản, khiến nguồn lợi hải sản ngày càng suy thoái, thậm chí cạn kiệt nhiều loài hải sản. Trong khi đa số các nước trong khu vực Đông Nam Á hoặc các nước trên thế giới đều đã có quy định về kiểm soát khai thác hải sản, thậm chí cấm tàu bè ra khơi khai thác vào các thời điểm cá sinh sản như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản…

Vấn đề nước thải nhà máy cũng đang làm doanh nghiệp bất an. Đặc thù ngành surimi là sản xuất cần nhiều nước, trung bình trên 20m3/tấn sản phẩm, dẫn đến chi phí xử lý rất cao. Nếu một nhà máy có quy mô sản xuất khoảng 400 tấn thành phẩm/tháng, thì chi phí xử lý nước thải lên đến 200 triệu đồng/tháng. Con số này không hề nhỏ.

Hiện nay, các doanh nghiệp vẫn loay hoay tự xoay sở để tìm giải pháp từ các công ty tư vấn môi trường trong nước hoặc nước ngoài nhưng chưa tìm ra phương án tối ưu.

“Chúng tôi mong muốn sớm có giải pháp giải quyết triệt để vấn đề này. Giải pháp có thể đến từ các tổ chức phi chính phủ, hoặc các tổ chức có dự án phát triển sản xuất xanh có công nghệ, tài chính…”, Giám đốc Công ty Việt Trường nói.

Ngành thuỷ sản đối mặt với nhiều khó khăn

Khắc phục ‘thẻ vàng’ IUU: Xử lý nghiêm vi phạm, kiểm soát chặt hoạt động của tàu cá trên biển