Theo già làng Đặng Văn Sơn, từ bao đời nay, người Dao đeo tiền vẫn duy trì tập tục kỳ lạ nêu trên. Bao cặp vợ chồng nên duyên, sống với nhau hạnh phúc đến đầu bạc, răng long cũng chính nhờ sự "vụng dại" thú vị đó.

Truyền thuyết người Dao kể lại, người Dao đeo tiền từ thủa hồng hoang chỉ có 2 người, 1 nam và 1 nữ nhưng lại ở 2 nơi heo hút và phải tự tìm tới nhau.

Bản làng xã Xuân Sơn, Tân Sơn, Phú Thọ

Họ mải miết trèo đèo, lội suối đến gối mỏi, lưng còng... để tìm kiếm đối phương. Tìm được nhau rồi, mặc những quy định nghiệt ngã của trời đất, 2 trái tim khô héo như được hồi sinh, họ nhanh chóng thành vợ thành chồng. Nhưng cũng vì quá say tình, họ đã quên mất cái nhã ý của ông trời là buộc họ phải làm quen hơi nhau. Ông trời đã trừng phạt, biến họ thành người sống gần mặt nhưng cách lòng. Dù là vợ chồng nhưng 2 cơ thể không thể hòa hợp được với nhau. Họ sống với nhau rất khổ sở.

Vì thế, từ bài học ở thủa sơ khai, tổ tiên người Dao buộc con cháu khắc phục lỗi thiếu sót đó bằng việc phải thực hiện “ngủ ngửi”. Trai gái người Dao đến tuổi cập kê phải... ngửi mùi nhau và ngủ cùng nhau để hai cơ thể quen hơi. Từ đó, họ mới có thể nên duyên vợ chồng, sống trọn đời chung thủy bên nhau.

Tuy nhiên, việc “ngủ ngửi” cũng gặp phải nhiều tình huống tréo ngoe. Có người chỉ cần 1 lần đã nên duyên vợ chồng. Nhưng có những người đi “ngủ ngửi” nhiều năm vẫn không thể tìm được 1 nửa của mình.

Ngay bản thân anh Bàn Xuân Lâm, Chủ tịch xã Xuân Sơn bắt đầu đi “ngủ ngửi” từ lúc 13 tuổi nhưng đến tận 30 tuổi mới gặp được vợ cho mình. Đến nay sau mấy chục năm sinh sống, 2 vợ chồng anh đã có 3 người con. Người con lớn cũng đã đến tuổi đi “ngủ ngửi”.

Thiếu nữ người Dao tìm chồng

Xã Xuân Sơn có 4 thôn với các tên là Dù, Lấp, Cỏi, Lạn với 2 hệ họ Dao là họ Đặng và họ Bàn. Đến nay, cả 2 dòng họ này đều lưu truyền tập tục “ngủ ngửi”. Chính vì thế, các thiếu nữ người Dao đeo tiền luôn mong chờ tiếng cộc kệch vang lên trước cửa vào mỗi buổi tối, để khẳng định rằng mình đã lớn và tìm kiếm bạn đời thông qua việc “ngủ ngửi”.

Theo những người tiên tiến trong làng, “ngủ ngửi” có những điều chưa thực sự phù hợp nhưng trong quan niệm về hạnh phúc gia đình của người Dao, tục lệ này vẫn được gìn giữ. Đó là một trong những điều kiện để giúp người Dao tìm kiếm bạn đời, sống hạnh phúc trọn vẹn bên nhau.

Nam Yên