Không giống như người Hà Nhì Cồ Chồ, Hà Nhì Lạ Mí hay Mông Hoa, Dao Đỏ... sử dụng những bộ trang phục sặc sỡ để làm đẹp. Người Hà Nhì đen rất chú ý đến khâu trang điểm trên mái tóc, sử dụng mái tóc giả, mũ và khăn để làm đẹp cho bản thân. Ngoài ra, theo phụ nữ Hà Nhì đen, đội tóc giả và đội khăn không chỉ để làm đẹp mà còn để giữ ấm đầu, tối ngủ làm gối hay quàng cổ cho ấm.

Ấn tượng nhất trong cách làm đẹp của phụ nữ Hà Nhì đen chính là mái tóc

Bộ tóc giả được bện bằng sợi tách ra từ vỏ, rễ cây trong rừng. Mỗi cuộn tóc giả có đến hàng chục sợi dây nhỏ. Đồng bào khai thác một số loại cây cỏ đặc biệt để chế biến, chiết xuất thành thuốc nhuộm. Họ đổ thuốc vào một cái máng gỗ rồi nhúng tóc giả vào nhuộm nhiều lần sao cho chúng có màu đen bóng nhìn giống như tóc thật.

Trong ngôi nhà của người Hà Nhì đen, thường có vài ba bộ tóc giả đã nhuộm và chưa nhuộm chàm treo trên vách. Bộ tóc giả sau khi thấm đượm sắc chàm sẽ được chủ của nó mang ra tỉa tóc, cắt hoàn chỉnh rồi mới đem dùng. Vì vậy, để có bộ tóc giả ưng ý, đúng kiểu, đồng bào phải tốn khá nhiều thời gian và công sức.

Khi đeo tóc giả, chị em xõa mái tóc của mình xuống phía bên phải rồi kết nối, bện chặt tóc thật và giả lại với nhau, tạo ra mái tóc dài đến chấm đất. Phía cuối của mái tóc giả được buộc lại thành 3 chùm giống như những bông hoa và cuộn bộ tóc giả thành từng khoanh trên đầu. Ngày thường cũng như ngày hội, phụ nữ đều không rời bộ tóc giả này. Họ luôn mang theo chiếc lược nhỏ để chải lại tóc mái và khi cần thì xổ ra chải chuốt lại cho thẳng, không để tóc lòa xòa xuống phía trán.

Trang phục phụ nữ Hà Nhì đen ở Y Tý

Bên ngoài mái tóc được phủ bằng tấm khăn vuông bằng vải nhuộm chàm, khích thước mỗi chiều khoảng 40 – 60 cm, ở rìa và bốn góc khăn thường thêu hoa văn hình ô vuông hay lượn sóng, gắn thêm các tua chỉ màu hay đính thêm những hạt cườm màu.

Bên cạnh việc làm đẹp, tóc giả của phụ nữ Hà Nhì đen còn thể hiện tình trạng hôn nhân của mỗi người. Tóc và khăn đội lệch một bên là các cô gái chưa chồng, đội chính giữa đầu và có thêm mảnh khăn trên cùng là phụ nữ đã có gia đình. Theo truyền thuyết, mảnh khăn trên đỉnh đầu là để giữ hồn lại, phụ nữ đã có chồng thì phải giữ hồn mình thật chặt.

Nam Yên