--> -->
Trang chủ Văn hóa - Du lịch Điểm đến
13:06 | 21/09/2018 GMT+7
Theo dõi thoidai.com.vn trên

Tây Yên Tử du ký: “Ngọc trong gỗ” ở chùa Vĩnh Nghiêm

TĐO - Núi Yên Tử nằm trên cánh cung Đông Triều ôm gọn vùng Đông Bắc Việt Nam, sườn Đông chủ yếu thuộc tỉnh Quảng Ninh, sườn Tây thuộc các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn và Sơn Động tỉnh Bắc Giang. Đây cũng là nơi tập trung rất nhiều các di tích lịch sử - văn hóa gắn liền với sự phát tích của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, một dòng Thiền mang đậm bản sắc Việt.

Kỳ 1: “Ngọc trong gỗ” ở chùa Vĩnh Nghiêm

Chốn Tổ của Thiền phái Trúc Lâm

Nhắc đến Tây Yên Tử, không thể không nhắc đến chùa Vĩnh Nghiêm, ngôi cổ tự ngàn năm tuổi vẫn vững chãi tôn nghiêm như chính tên gọi.

Chùa Vĩnh Nghiêm ngày nay thuộc địa phận thôn Quốc Khánh, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Tương truyền, chùa được xây dựng vào thế kỷ XI, dưới triều vua Lý Thái Tổ (1010-1028) với tên gọi Chúc Thánh.

tay yen tu du ky ngoc trong go o chua vinh nghiem

Nét cổ kính chùa Vĩnh Nghiêm. Ảnh P.Y.

Tới thế kỷ XIII, sau khi sáng lập ra dòng thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, Phật Hoàng Trần Nhân Tông đã chọn chùa Chúc Thánh để sửa sang, tôn tạo, thành nơi khai tràng, thuyết pháp, đào luyện, định chức danh cho tăng ni trong cả nước, và đổi tên chùa thành Vĩnh Nghiêm.

Trên tấm bia lục lăng khắc bằng chữ Hán vào năm Hoằng Định thứ bảy (1606) tại sân chùa Vĩnh Nghiêm còn ghi: “Chùa Vĩnh Nghiêm là một danh lam được xây dựng giữa một khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp của vùng Kinh Bắc. Nơi đây trang nghiêm rực rỡ, non cao ngàn dặm, trùng trùng điệp điệp vây quanh thành hình cái nong, chùa ở chỗ con sông sóng nước dạt dào mênh mông, quanh co uốn lượn chầu về như dải lụa bạc. Đây là một danh lam đứng đầu trong thiên hạ”.

Nơi lưu giữ những di sản vô giá

Tới chiêm bái chùa Vĩnh Nghiêm ngày nay, có thể tận mắt cảm nhận được nét đẹp mà người xưa đã ca ngợi. Cả ngôi chùa dựa lưng vào ngọn núi Cô Tiên, trước mặt là ngã ba Phượng Nhãn, nơi hội lưu của sông Thương và sông Lục Nam êm đềm.

Ở đây, rất dễ để bắt gặp những nét chạm khắc tinh xảo mang đậm hồn cốt dân tộc, tiêu biểu cho kiến trúc thời Lê, Nguyễn như mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc xây gạch phủ áo vữa gắn dải hoa chanh, ván dong chạm nổi hình vân mây cụm nhỏ, họa tiết lá lật, lá vân có đuôi dài uốn sóng, mặt bằng nền đất nện, v.v...

Bên cạnh những nét đặc sắc về kiến trúc, nói đến chùa Vĩnh Nghiêm, không thể không nhắc đến kho tàng “ngọc trong gỗ” được lưu giữ ở đây. Đó là hơn ba nghìn mộc bản (tài liệu khắc gỗ) từ thời Phật Hoàng Trần Nhân Tông.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là bộ sưu tập mộc bản duy nhất hiện còn lưu giữ được của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.

Không đơn thuần chỉ là một bản san khắc chữ khô khan theo cách thức thủ công, mỗi mộc bản là một tác phẩm điêu khắc gỗ hoàn chỉnh đầy tinh xảo.

tay yen tu du ky ngoc trong go o chua vinh nghiem

Mộc bản Hoa Nghiêm Kinh lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm. Ảnh P.Y

Chữ khắc trên mộc bản chủ yếu là chữ Nôm, với nhiều sáng tạo độc đáo. Chữ khắc ngược để khi in lên giấy dó sẽ thành chữ xuôi. Phần lớn là thể chữ chân dễ đọc, được khắc sâu (khoảng 1,5 mm) nên bản in ra giấy dó rất sắc nét. Đặc biệt, chất liệu được sử dụng là gỗ thị, nên mộc bản làm ra có độ bền cao, ít cong vênh và nứt vỡ.

Trực tiếp chế tác mộc bản là những người thợ thủ công thuộc các phường thợ chuyên làm nghề khắc mộc bản ở tỉnh Hải Dương. Dưới sự hướng dẫn, sắp xếp của các vị sư trong chùa, họ đã lưu lại đây dài ngày để thực hiện tỉ mỉ từng công đoạn chế tác mộc bản (chọn gỗ, xử lý gỗ, khắc chữ, khắc trang trí), in sách, đóng sách.

Kỹ thuật khắc chữ và đồ án trang trí trên mỗi tấm ván đều đúng theo quy chuẩn in của Việt Nam. Mỗi trang sách in ra sẽ có biên lan (khung viền lề sách), bản tâm (vị trí khắc tiêu đề sách), ngư vĩ (gáy sách).

Đặc biệt, ở ván khắc tương ứng với trang đầu và trang cuối của mỗi cuốn sách, thường có lạc khoản cho biết thời gian san khắc, người san khắc, địa điểm tàng trữ.

Kích thước các mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm không đồng đều, tùy theo từng bộ kinh/sách mà có kích thước khác nhau. Bản khắc lớn nhất là loại sớ, điệp chiều dài hơn 100cm, rộng 40 - 50cm, bản nhỏ nhất khoảng 15 x 20cm, nhưng phần lớn mộc bản bộ Kinh hoa nghiêm (hơn 2800 mảnh) có kích cỡ 33cm x 23cm x 2,5cm.

Vì đã qua nhiều lần sử dụng, mực in bám khá dầy, nên các ván đều có mầu đen. Trong điều kiện bảo quản mang tính tự nhiên trước đây, lớp mực bám này có tác dụng chống thấm nước và mối mọt rất hiệu quả.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là kho tư liệu thể hiện tư tưởng của Phật phái Trúc Lâm, qua các bộ kinh, sách, luật giới nhà Phật và trước tác của một số danh nhân, thiền sư như: Trần Nhân Tông, Pháp loa Đồng Kim Cương, Huyền quang Lý Đạo Tái, Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, Tuệ đăng – chân nguyên thiền sư.

Do đó, về tổng thể, nội dung của mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm có ý nghĩa lớn đối với xã hội Việt Nam trên nhiều phương diện, như: triết lí nhân sinh và giáo dục nhân cách, tôn giáo tín ngưỡng, ngôn ngữ văn tự, khoa học kĩ thuật, văn học nghệ thuật.

“Ngọc trong gỗ” tỏa sáng trường tồn

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là di sản tư liệu bằng chữ Hán và chữ Nôm, là nguồn tư liệu vô cùng quý giá cho việc nghiên cứu sự phát triển của ngôn ngữ Việt nói chung, của chữ Nôm nói riêng trong lịch sử.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm đánh dấu quá trình phát triển của hệ thống văn tự Việt Nam, chuyển từ chỗ sử dụng chủ yếu chữ Hán của Trung Quốc sang coi trọng và chủ động sử dụng chữ Nôm (chữ do người Việt Nam tạo ra để ghi âm tiếng Việt).

tay yen tu du ky ngoc trong go o chua vinh nghiem

Du khách tìm hiểu về di sản mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm. Ảnh P.Y

Từ chỗ chỉ được dùng lẻ tẻ ở thời kì trước đó, chữ Nôm bắt đầu được sử dụng một cách có hệ thống trong trước tác của các cao tăng Thiền phái Trúc Lâm. Nhờ chữ Nôm, họ đã chuyển tải được Phật pháp dưới dạng văn vần, tổng kết ngắn gọn dưới dạng thơ, diễn giải tư tưởng Phật học dưới lăng kính của người Việt Nam.

Giá trị của “ngọc trong gỗ” đã không chỉ được biết tới tại nơi khai sinh ra mộc bản, mà còn tỏa sáng trên phạm vi thế giới, khi được tổ chức UNESCO công nhận là là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á-Thái Bình Dương vào ngày 16/5/2012.

Sự kiện đã đưa mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm trở thành di sản thứ ba của Việt Nam được vinh danh trong hạng mục này, cùng với mộc bản triều Nguyễn và văn bia đá Văn Miếu – Quốc Tử Giám.

Hiện nay, mẫu chữ Nôm từ sách Thiền tông bản hạnh - một phần của mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm đã được Hội Bảo tồn di sản chữ Nôm tại Mỹ (The Vietnamese Nom Preservation Foundation) lấy làm mẫu cho font chữ Nôm trên mã Unicode (kí hiệu NomNaTongLight,ttf) và được cài đặt vào máy tính trên toàn thế giới.

Việc di sản mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được số hóa chính là một minh chứng rằng những giá trị truyền thống hoàn toàn có thể tồn tại song hành, và được tôn vinh, bảo tồn bởi những giá trị hiện đại.

Phi Yến

Nguồn:

Tin bài liên quan

Đọc nhiều

Thanh Hóa - World Vision rà soát chương trình viện trợ sau sáp nhập địa giới hành chính

Thanh Hóa - World Vision rà soát chương trình viện trợ sau sáp nhập địa giới hành chính

Ngày 07/7 tại Thanh Hóa, tổ chức World Vision International tại Việt Nam (WVIV) có buổi làm việc với lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa nhằm đánh giá tiến độ triển khai các chương trình viện trợ, đồng thời trao đổi về định hướng hợp tác trong thời gian tới. Tại buổi làm việc, hai bên thảo luận về việc rà soát, điều chỉnh các chương trình, dự án cho phù hợp với địa bàn hành chính mới sau sáp nhập, bảo đảm duy trì hiệu quả và tính liên tục trong hoạt động hỗ trợ cộng đồng.
Thúc đẩy hợp tác biên giới Việt Nam - Campuchia

Thúc đẩy hợp tác biên giới Việt Nam - Campuchia

Trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Prey Veng (Campuchia), Đại sứ Việt Nam tại Campuchia Nguyễn Minh Vũ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khánh thành cặp cửa khẩu quốc tế Tân Nam (Tây Ninh, Việt Nam) - Meun Chey (Prey Veng, Campuchia) trong thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại, giao lưu nhân dân giữa các tỉnh giáp biên hai nước.
Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam và Bộ Ngoại giao trao đổi cơ chế phối hợp trong bối cảnh, tình hình mới

Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam và Bộ Ngoại giao trao đổi cơ chế phối hợp trong bối cảnh, tình hình mới

Ngày 08/7 tại Hà Nội, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam và Bộ Ngoại giao tổ chức Hội nghị phối hợp công tác năm 2025. Hội nghị do Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam Phan Anh Sơn và Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Ngô Lê Văn đồng chủ trì.
Quan hệ Việt Nam - Brazil: Gắn bó, thực chất từ nền tảng nhân dân

Quan hệ Việt Nam - Brazil: Gắn bó, thực chất từ nền tảng nhân dân

Đại hội Hội hữu nghị và hợp tác Việt Nam - Brazil được tổ chức ngay sau chuyến thăm chính thức Brazil và dự Hội nghị cấp cao các nước mới nổi (BRICS) của Thủ tướng Phạm Minh Chính từ ngày 04-08/7. Đây là sự kiện quan trọng, nối tiếp các dấu mốc trong quan hệ hai nước: Việt Nam - Brazil ký thỏa thuận nâng cấp lên Đối tác chiến lược (11/2024); Brazil công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường và chuyến thăm Việt Nam lần thứ hai của Tổng thống Lula da Silva (tháng 3/2025).
Máy bay chở khách C909 của Trung Quốc vượt mốc 700 tuyến bay, vận chuyển hơn 24 triệu lượt hành khách

Máy bay chở khách C909 của Trung Quốc vượt mốc 700 tuyến bay, vận chuyển hơn 24 triệu lượt hành khách

Sáng 01/7, chiếc máy bay chở khách C909 do Trung Quốc sản xuất thuộc Hãng hàng không quốc tế Trung Quốc (Air China) đã hạ cánh an toàn xuống Sân bay quốc tế Thành Cát Tư Hãn ở Ulaanbaatar, Mông Cổ, đánh dấu việc hãng hàng không này chính thức mở tuyến đường bay quốc tế đầu tiên sử dụng máy bay C909.

Multimedia

Xem trên
so doanh nghiep thanh lap moi va quay tro lai hoat dong tang 265
infographic ky nang tranh bay lua dao du lich mua cao diem
infographics canh bao gia mao loi dung danh nghia mat tran to quoc de huy dong ung ho
Xin chờ trong giây lát...
[Video] Người truyền cảm hứng về tình yêu nước
Sinh viên Lào đi chùa tắm Phật mừng Tết cổ truyền Bunpimay
[Video] 60 phút - Hành trình thay đổi cuộc đời
MV "Bắc Bling": Cụ già, em nhỏ ngân nga, du khách gần xa tỏ bày hứng thú
[Video] Dự án CAF: Ươm mầm những công dân toàn cầu tương lai
[Video] Du khách quốc tế trải nghiệm lễ Phật đầu năm tại chùa Tam Bảo (Đà Nẵng)
Tết của bác sĩ trực cấp cứu - hồi sức tích cực
Đại sứ nhóm G4 hát "Năm qua đã làm gì"
[Video] Bản hòa ca tình hữu nghị chào năm mới 2025
[Video] 30 năm quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ: từ chiến tranh đến đối tác chiến lược toàn diện
[Video] Samaritan’s Purse và Plan International Việt Nam hỗ trợ người dân Việt Nam phục hồi sau bão
[Video] Tái thiết thôn Làng Nủ: Quân đội - Nhân dân đồng hành xây dựng tương lai mới