Khơi nguồn sáng tạo trong giáo dục biến đổi khí hậu

Một sáng tháng 11/2024, không khí náo nức lan tỏa khắp Trung tâm Giáo dục Biến đổi Khí hậu - Trường Đại học Hồng Đức (tỉnh Thanh Hóa). Tại đây, các em học sinh Trường Tiểu học, THCS và THPT Hồng Đức được tham dự một lớp học đặc biệt với không gian hiện đại, các khu vực chức năng được trang bị đầy đủ, hỗ trợ học sinh tiếp cận thông tin, thí nghiệm và thực hành về chủ đề biến đổi khí hậu.

Chương trình học tập của Trung tâm được thiết kế bài bản, kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực tiễn. Học sinh không chỉ được tiếp thu kiến thức qua các tài liệu đa phương tiện mà còn tham gia thảo luận nhóm, vận hành mô hình năng lượng tái tạo và đề xuất các giải pháp xanh.

Các đại biểu cắt băng khánh thành Trung tâm Giáo dục biến đổi khí hậu, tháng 9/2024. (Ảnh: Trường Đại học Hồng Đức)

Em Trung, lớp 10B, trường Tiểu học, THCS và THPT Hồng Đức, hào hứng thốt lên: “Em không ngờ gió và ánh sáng mặt trời có thể tạo ra điện dễ dàng như vậy! Em rất thích đến trung tâm để học hỏi thêm về cách bảo vệ thiên nhiên và phát triển các ý tưởng xanh".

Một trong những hoạt động nổi bật của lớp học là buổi chiếu phim tài liệu tại phòng chiếu phim chuyên biệt. Với hiệu ứng âm thanh sống động và hình ảnh 3D chân thực, bộ phim đã đưa các em "du hành" đến những vùng đất chịu ảnh hưởng nặng nề bởi bão lũ, hạn hán. Trải nghiệm này giúp các em cảm nhận rõ hơn về mức độ nghiêm trọng và tính cấp bách của vấn đề môi trường.

Bên cạnh đó, các trò chơi mô phỏng cũng mang lại những bài học thực tiễn sâu sắc. Ví dụ như trong một trò chơi tìm hiểu về nạn phá rừng, học sinh được chứng kiến trực quan các hậu quả như lũ lụt, xói mòn đất. Thông qua trải nghiệm này, các em được khuyến khích suy nghĩ về mối liên hệ giữa hành vi cá nhân và tương lai của môi trường, từ đó hình thành nhận thức và trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên.

Khánh thành vào tháng 9/2024, đến nay Trung tâm Giáo dục biến đổi khí hậu đã đón gần 800 lượt học sinh và dự kiến hàng năm tiếp nhận thêm trên 3.000 lượt sinh viên các ngành đào tạo bậc đại học của Trường Đại học Hồng Đức. Các chương trình học tại Trung tâm đều miễn phí đối với học sinh các trường THPT của 11 trường tham gia dự án, trong khi sinh viên của Trường Đại học Hồng Đức được bố trí học tập trải nghiệm theo hình thức thực hành môn học tại Trung tâm (theo chương trình học phần bắt buộc và thu học phí như các học phần khác) và tạo điều kiện thuận lợi cho người học, kể cả các bạn đến từ vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn.

TS. Lê Văn Cường, Trưởng khoa Nông Lâm Ngư Nghiệp, Trường Đại học Hồng Đức, cho biết: “Học sinh rất hào hứng với các chương trình tại Trung tâm. Nhiều giáo viên và cán bộ các trường tham gia dự án sau khi tham quan, trải nghiệm tại Trung tâm đã chia sẻ những phản hồi rất tích cực, bày tỏ mong muốn được tiếp tục hợp tác, đưa học sinh tham gia các hoạt động tại Trung tâm. Bên cạnh đó, cũng có nhiều trường học (bao gồm cả THCS và THPT) trên địa bàn thành phố Thanh Hóa và các huyện lân cận đã liên lạc, kết nối mong muốn được đăng ký cho học sinh tham quan, trải nghiệm tại Trung tâm trong thời gian tới. Vì vậy, bước đầu chúng tôi nhận thấy cần xây dựng nhiều chương trình phù hợp với từng đối tượng khác nhau để tối ưu hiệu quả giáo dục tại Trung tâm”.

Trong thời gian tới, Trung tâm dự kiến sẽ tiếp tục tìm kiếm các nguồn tài trợ để nâng cấp cơ sở hạ tầng, máy móc trang thiết bị, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thực tế ảo và số hóa thiết bị học tập để hướng tới triển khai chương trình học trực tuyến, nhằm mang lại trải nghiệm tốt nhất cho học sinh. Trường Đại học Hồng Đức đặt mục tiêu đưa Trung tâm thành một mô hình điểm, không chỉ tại tỉnh Thanh Hóa mà còn trong cả nước.

Song song với hoạt động của Trung tâm, Trường Đại học Hồng Đức đã lồng ghép các học phần về biến đổi khí hậu vào chương trình giảng dạy ở các ngành học hiện đang tổ chức đào tạo tại Trường. Điều này giúp mỗi sinh viên tốt nghiệp đều có kiến thức nền tảng về biến đổi khí hậu, góp phần lan tỏa nhận thức và hành động bảo vệ môi trường đến cộng đồng rộng lớn hơn.

Hành trình giáo dục vì một tương lai xanh

Không chỉ là một mô hình đổi mới, hành trình giáo dục về biến đổi khí hậu do Tổ chức Cứu trợ Trẻ em khởi xướng đã được mở rộng và gắn kết với nhiều sáng kiến chiến lược, tạo nền tảng vững chắc cho một tương lai phát triển bền vững. Với kinh nghiệm dày dạn, Tổ chức Cứu trợ Trẻ em đã tiên phong thúc đẩy lồng ghép giảm nhẹ rủi ro thiên tai và thích ứng biến đổi khí hậu vào hệ thống giáo dục Việt Nam.

Học sinh Trường Tiểu học, THCS và THPT Hồng Đức trải nghiệm mô hình trò chơi tương tác về việc phân loại rác thải. (Ảnh: Trường Đại học Hồng Đức)

Tại Việt Nam, Tổ chức Cứu trợ Trẻ em cam kết xây dựng khả năng chống chịu cho trẻ em, gia đình và cộng đồng, giúp họ chủ động dự báo, thích ứng và giảm thiểu các rủi ro khí hậu cũng như suy thoái môi trường. Tất cả các nỗ lực của tổ chức đều hướng tới mục tiêu này - nâng cao khả năng thích ứng, bảo vệ quyền lợi và tương lai cho thế hệ trẻ cùng cộng đồng.

Từ năm 2015 đến nay, Tổ chức đã triển khai 9 dự án về giảm nhẹ và thích ứng biến đổi khí hậu, tập trung vào việc nâng cao năng lực cho trẻ em, cộng đồng và chính quyền địa phương trong công tác phòng ngừa, chuẩn bị và sẵn sàng ứng phó trước các nguy cơ thiên tai, biến đổi khí hậu; đồng thời giảm thiểu tính dễ bị tổn thương và tăng cường khả năng phục hồi của trẻ em và cộng đồng.

Tổ chức Cứu trợ Trẻ em tin rằng cần có hành động toàn diện để hướng tới phát triển bền vững. Do đó, trong khuôn khổ các dự án về biến đổi khí hậu, Tổ chức Cứu trợ Trẻ em đã triển khai hàng loạt hoạt động đồng bộ: xây dựng mô hình Trường học an toàn, số hóa tài liệu giáo dục về biến đổi khí hậu dành cho học sinh, truyền thông về giảm thiểu rác thải nhựa, thành lập Trung tâm giáo dục thích ứng biến đổi khí hậu để nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động của trẻ em, giáo viên và cộng đồng.

Song song đó, các hoạt động hỗ trợ sinh kế bền vững như trồng rừng ngập mặn để bảo vệ hệ sinh thái ven biển, xây dựng cơ chế tài chính dựa trên dự báo hạn hán, phát triển các mô hình sinh kế thích ứng… đã góp phần cải thiện điều kiện kinh tế và tăng khả năng chống chịu cho người dân trước tác động của khí hậu và môi trường suy thoái.

Về hạ tầng ứng phó, các mô hình thu trữ nước mưa, nhà vệ sinh tự nổi cho cộng đồng và trường học, cùng việc hỗ trợ xây dựng kế hoạch giảm nhẹ rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, đã nâng cao tính chủ động, linh hoạt trong ứng phó với thiên tai - từng bước hiện thực hóa cam kết xây dựng cộng đồng kiên cường vì trẻ em và tương lai bền vững.

Bên cạnh các chương trình thực tế, Tổ chức còn có các đóng góp của trong phát triển chính sách và hợp tác liên ngành. Năm 2017, Tổ chức Cứu trợ Trẻ em phối hợp cùng các đối tác, đặc biệt là Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng chống thiên tai thuộc Tổng cục Phòng, chống thiên tai Việt Nam, xây dựng và ban hành Hướng dẫn lồng ghép giảm nhẹ rủi ro thiên tai vào Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đây là tài liệu quan trọng, góp phần hình thành Thông tư số 10/2021/TT-BKHĐT về lồng ghép giảm nhẹ rủi ro thiên tai vào các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội do Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành năm 2021.

Tổ chức còn hỗ trợ kỹ thuật cho Bộ Giáo dục và Đào tạo phát triển và phê duyệt tài liệu hướng dẫn “Khung trường học an toàn trong phòng chống thiên tai” (2019), đồng thời tổng hợp và chia sẻ các bài học kinh nghiệm về trường học an toàn (2020). Từ năm 2019-2021, phối hợp với FAO, UN Women, IMHEN và DMPTC, Tổ chức đã xây dựng bản đồ dự báo ảnh hưởng hạn hán tại Gia Lai - hiện đã được tích hợp vào Hệ thống giám sát thiên tai quốc gia.

Theo ông Vương Đình Giáp, Giám đốc Chương trình của Tổ chức Cứu trợ Trẻ em, việc lồng ghép phòng chống thiên tai và giảm nhẹ rủi ro vào các chương trình phát triển là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt. “Điều này bảo đảm rằng khi thực hiện bất kỳ sáng kiến nào, chúng ta luôn xem xét đến các nguy cơ tiềm tàng để bảo vệ sự bền vững và hiệu quả của các dự án phát triển,” ông chia sẻ.

Ông Giáp cũng khẳng định: "Trẻ em là trung tâm của mọi sáng kiến tại Tổ chức Cứu trợ Trẻ em. Trong giai đoạn tới, chúng tôi sẽ tiếp tục thúc đẩy giáo dục biến đổi khí hậu một cách toàn diện, từ lồng ghép vào chương trình học đến xây dựng các mô hình sáng tạo, giúp trẻ nhận thức được vai trò của mình và chủ động tham gia vào hành động vì môi trường và tương lai xanh".

Mỗi bài học, mỗi hành động hôm nay là nền tảng xây dựng một cộng đồng kiên cường, sẵn sàng thích ứng trước mọi rủi ro khí hậu và thách thức môi trường. Cam kết của Tổ chức Cứu trợ Trẻ em tại Việt Nam không chỉ hướng tới một tương lai xanh mà còn tạo dựng sự vững vàng, chủ động cho thế hệ trẻ, gia đình và cộng đồng - những chủ nhân thực sự của hành tinh ngày mai.

Hỗ trợ các hộ gia đình và trường học tại Cà Mau ứng phó với hạn hán năm 2024

[Video] Tổ chức Cứu trợ Trẻ em và hành trình 10 năm thay đổi cuộc sống trẻ em vùng cao