- Điểm nổi bật của Dự án khắc phục hậu quả bão Yagi do Oxfam viện trợ là gì, thưa ông?

Ông Phạm Quang Tú: Điểm đặc sắc nhất của dự án là cách tiếp cận toàn diện, bao phủ cả chuỗi từ cứu trợ khẩn cấp đến phục hồi, tái thiết sau bão. Thông thường, sau thiên tai, người dân cần hỗ trợ ngay các nhu cầu thiết yếu để ổn định cuộc sống. Nhưng nếu chỉ dừng ở đó thì chưa đủ, vì thiên tai thường gây thiệt hại nghiêm trọng đến sản xuất, sinh kế - tức là nền tảng lâu dài của đời sống người dân.

Chính vì vậy, việc phục hồi sinh kế và tái thiết cuộc sống sau thiên tai là không thể thiếu. Dự án của Oxfam đã thiết kế bao gồm cả hai giai đoạn này.

Ông Phạm Quang Tú, Phó Giám đốc Quốc gia Oxfam tại Việt Nam phát biểu tại Hội thảo tổng kết Dự án khắc phục hậu quả bão Yagi do Oxfam viện trợ, ngày 30/7/2025. (Ảnh: Oxfam)

- Trong quá trình triển khai các hoạt động phục hồi sau bão tại ba tỉnh Lào Cai, Yên Bái và Hòa Bình (cũ), nay là Lào Cai và Phú Thọ, Oxfam ưu tiên điều gì để bảo đảm tính bền vững trong khôi phục sinh kế?

Ông Phạm Quang Tú: Bên cạnh các hỗ trợ phổ biến như cấp phát tiền mặt không điều kiện, nhu yếu phẩm, bộ dụng cụ vệ sinh, chăn ấm, dầu ăn… Oxfam triển khai hai hoạt động rất thiết thực và có tác động dài hạn:

Thứ nhất là mô hình đổi công. Sau bão, hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất như đường liên thôn, kênh mương… thường hư hỏng nặng. Nếu không phục hồi kịp thời, người dân sẽ không thể sản xuất vụ sau. Trong khi đó, bà con sau thiên tai thường rất bận rộn, thiếu nguồn lực. Mô hình đổi công của Oxfam cho phép người dân tham gia sửa chữa hạ tầng bằng sức lao động của mình và được hỗ trợ thêm chi phí. Như vậy, vừa góp phần phục hồi hạ tầng, vừa giúp họ có thêm thu nhập.

Hoạt động lao động đổi công tạo thu nhập tại tỉnh Yên Bái (cũ), nay là tỉnh Lào Cai, do Oxfam triển khai. (Ảnh: Oxfam)

Thứ hai là hỗ trợ tổ chức lại sản xuất. Sau bão, nhiều người dân mất toàn bộ cây giống, con giống dự trữ. Oxfam hỗ trợ giống, vật tư thiết yếu, đồng thời cung cấp kiến thức và kỹ thuật sản xuất, giúp người dân phục hồi sinh kế một cách bền vững.

- Từ thực tiễn tại Việt Nam, theo ông, đâu là những bài học lớn nhất trong ứng phó và phục hồi sau thiên tai?

Ông Phạm Quang Tú: Chúng tôi rút ra ba bài học lớn:

Thứ nhất, cần tiếp cận theo chuỗi từ cứu trợ khẩn cấp đến phục hồi sinh kế. Hai giai đoạn này phải đi song song, không tách rời. Chỉ khi sinh kế được ổn định thì người dân mới thực sự phục hồi sau thiên tai.

Thứ hai là sự phối hợp hiệu quả giữa các bên: chính quyền, tổ chức xã hội, nhà tài trợ và đặc biệt là người dân. Sau bão Yagi, có rất nhiều nguồn lực từ Nhà nước, quốc tế, doanh nghiệp, nhóm thiện nguyện… Nếu không điều phối tốt, dễ dẫn đến chồng chéo, thiếu hiệu quả. Oxfam không chỉ đánh giá thiệt hại mà còn đánh giá đúng nhu cầu thực sự của người dân, xác định ưu tiên theo đúng những gì người dân cần.

Thứ ba là bài học chính sách: cần sửa đổi các quy định liên quan đến cứu trợ khẩn cấp. Việt Nam đã có khung pháp lý như Nghị định số 50/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về tiếp nhận, quản lý và sử dụng viện trợ quốc tế khẩn cấp để cứu trợ và khắc phục hậu quả thiên tai, Nghị định số 80/2020/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý và sử dụng viện trợ không hoàn lại không thuộc hỗ trợ phát triển chính thức của các cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài dành cho Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế cho thấy quy trình vẫn phức tạp, kéo dài thời gian.

Ví dụ, theo Nghị định 50/2020/NĐ-CP, Ủy ban nhân dân tỉnh phải xin ý kiến nhiều bộ ngành trước khi phê duyệt viện trợ. Trong khi đó, mỗi ngày đối với người dân vùng bão là rất quý giá.

Cùng với Lào Cai, tỉnh Yên Bái (cũ) được chọn là hai địa phương đầu tiên triển khai Dự án khắc phục hậu quả bão Yagi do Oxfam viện trợ, nhưng do không kịp đưa nội dung vào kỳ họp Hội đồng nhân dân tỉnh tháng 10/2024, phải chờ đến kỳ họp tháng 3/2025 mới phê duyệt ngân sách, khiến triển khai chậm tới tháng 4/2025, muộn hơn nhiều so với Lào Cai. Tôi cho rằng, những khoản viện trợ như vậy nên được đưa ra khỏi quy trình quản lý ngân sách thông thường để triển khai linh hoạt, đúng lúc.

Hội thảo tổng kết Dự án khắc phục hậu quả bão Yagi do Oxfam viện trợ, ngày 30/7/2025. (Ảnh: Oxfam)

- Thời gian tới Oxfam có định hướng gì để tiếp tục đồng hành cùng các địa phương Việt Nam trong ứng phó thiên tai và phát triển bền vững, thưa ông?

Ông Phạm Quang Tú: Từ khi thành lập, cứu trợ nhân đạo luôn là sứ mệnh cốt lõi của Oxfam. Chúng tôi sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với chính quyền các cấp, hội đoàn thể, tổ chức xã hội và người dân nhằm tăng cường năng lực phòng chống và giảm nhẹ rủi ro thiên tai.

Oxfam hiện là thành viên tích cực của nhóm Đối tác giảm nhẹ rủi ro thiên tai cấp quốc gia. Ngoài tham gia các hội thảo rút kinh nghiệm, chúng tôi thường xuyên gửi đề xuất, kiến nghị chính sách đến cơ quan chức năng.

Hiện tại, sau khi bão Wipha gây thiệt hại nặng ở Nghệ An, Oxfam đang huy động nguồn lực để hỗ trợ địa phương. Chúng tôi rất mong được sự phối hợp kịp thời và linh hoạt từ các cơ quan liên quan để viện trợ, dù nhỏ, cũng được tận dụng tối đa, không bị lãng phí.

Trong thiên tai, nỗ lực đầu tiên luôn đến từ người dân và Nhà nước. Nhưng nếu các nguồn lực bên ngoài, như từ tổ chức quốc tế, được sử dụng hiệu quả, đúng lúc, đúng nhu cầu thì giá trị đóng góp sẽ vô cùng lớn.

- Trân trọng cảm ơn ông!

Một số ý kiến của đại biểu tham dự Hội thảo tổng kết Dự án khắc phục hậu quả bão Yagi do Oxfam viện trợ Bà Đỗ Thị Tuyên, nguyên Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ xã Y Can, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái (cũ), nay là xã Quy Mông, tỉnh Lào Cai: Trong ba hợp phần của dự án, chúng tôi đánh giá cao nhất hoạt động hỗ trợ tiền mặt không điều kiện vì người dân có thể chủ động chi tiêu theo nhu cầu, tránh trùng lặp hàng hóa cứu trợ. Mô hình lao động đổi công vừa tạo thu nhập, vừa tăng gắn kết cộng đồng, đồng thời giúp khắc phục các hạ tầng cấp thiết như kênh mương sau bão. Ngoài ra, tập huấn kỹ thuật nông nghiệp và hỗ trợ vật tư cũng giúp người dân chuyển đổi cây trồng phù hợp, cải thiện sinh kế một cách bền vững. Bà Trần Thị Phương (xã Tuy Lộc, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái (cũ), nay là phường Nam Cường, tỉnh Lào Cai): Sau thiên tai, những người tuyến đầu như chúng tôi chịu nhiều áp lực khi triển khai hỗ trợ, lại ít được quan tâm. Rất mong các tổ chức chú ý hơn tới vai trò và hoàn cảnh của cán bộ cơ sở. Ông Vũ Viết Trường, nguyên Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ tỉnh Lào Cai (cũ) phát biểu tại Hội thảo. (Ảnh: Oxfam) Ông Vũ Viết Trường, nguyên Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ tỉnh Lào Cai (cũ): Chúng tôi kiến nghị Oxfam và các tổ chức xây dựng tiêu chí rõ ràng, lượng hóa cụ thể để dễ xác định và truyền thông về nhóm phụ nữ tuyến đầu - những người thường ngại ghi tên vào danh sách hưởng lợi vì sợ điều tiếng. Đồng thời, mong Oxfam tiếp tục đồng hành với tỉnh sau sáp nhập, mở rộng hỗ trợ sang các lĩnh vực khác ngoài thiên tai. Chúng tôi cũng đề xuất sửa Nghị định 50/2020/NĐ-CP để quy trình tiếp nhận viện trợ quốc tế đơn giản, nhanh gọn hơn, giảm bớt thủ tục, rút ngắn thời gian để hỗ trợ kịp thời cho người dân sau thiên tai. Ông Vi Kim Ngân, nguyên Chủ tịch Hội chữ thập đỏ huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai (cũ): Từ thực tiễn triển khai dự án, chúng tôi rút ra 5 bài học để ứng phó với thiên tai: Cần xây dựng kế hoạch phòng chống thiên tai chi tiết hàng năm ngay từ cấp xã và kiện toàn Ban chỉ đạo phòng chống thiên tai tại cơ sở; Rà soát, lập danh sách và có phương án di dời kịp thời các hộ nằm trong vùng có nguy cơ sạt lở cao; Triển khai hiệu quả phương châm “bốn tại chỗ”, đặc biệt bảo đảm lực lượng, hậu cần, chỉ huy và phương tiện sẵn sàng; Tăng cường công tác cảnh báo sớm các loại hình thiên tai; Đẩy mạnh truyền thông cộng đồng, nâng cao nhận thức phòng chống thiên tai thông qua các hoạt động tập huấn thường xuyên.

Oxfam mong muốn tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong công cuộc phát triển

Oxfam hỗ trợ 1.000 nữ nông dân nghèo, cận nghèo ở Thừa Thiên Huế phục hồi, phát triển sinh kế