Tại các bản làng của người Mông, con trai đã làm quen với những con quay từ khi mới lẫm chẫm biết đi, khi đó các em nhỏ được bố hoặc anh trai làm quay cho. Lớn thêm ít nữa, khi tự biết cầm dao khéo léo đẽo quay, thì các chàng trai trở nên thành thục với trò chơi tưởng đơn giản, nhưng lại cần sự khéo léo, sức khẻo và hấp dẫn này.

Trẻ em trai người Mông từ bé đã biết chơi đánh quay

Để có được con quay chắc chắn, đánh không bị vỡ thì những người con trai phải vào trong rừng sâu tìm những loại gỗ tốt, cứng và dẻo để đẽo thành quay. Ngoài ra, dây quay phải được làm bằng dây lanh, buộc ở đầu dây bằng mấy sợi lông gà, một đầu thì cuộc vào đầu một cái que, sợi dây dài hay ngắn tùy vào từng người.

Mỗi bộ quay gồm sợi dây dài chừng 2m gắn cố định một đầu vào thanh gỗ nhỏ dài chừng 0,5m và con quay đẽo hình đầu đạn, bán kính 3–5cm, làm bằng gỗ tốt, cứng, nặng (thường là gỗ trai). Bộ đồ chơi ấy thường được dùng trên sân vận động của bản cùng những trò chơi khác như đá bóng, ném pao…

Nhiều người Mông cho rằng, điều thú vị nhất của trò chơi quay chính là hình thức đánh. Ở mỗi vùng, mỗi bản có hình thức đánh riêng, đó là chơi tự do và chơi đồng đội. Chơi tự do là không phân biệt người chơi và người đánh, nếu đánh trượt thì phải đi quay và người nào đánh trúng thì được đánh tiếp, còn những người quay trước không bị người khác đánh trúng thì lại được đánh.

Hình thức đánh theo đồng đội thì chia đều những người tham gia thành hai đội, mỗi bên có từ 3 đến 5 người, thậm chí lên đến 10 người. Theo hình thức đồng đội thì chỉ cần một người trong đọi đánh trúng và thắng được đối phương là coi như đội đó thắng. Đánh quay không phải như nhiều người thường nghĩ là hai bên cùng ném con quay xuống đất, bên nào bị đổ trước là thua mà phải có luật lệ riêng.

Trò chơi đánh quay giúp tăng cường sự đoàn kết trong cộng đồng dân cư

Tại bản Hua Tạt, Vân Hồ, Mộc Châu có cách đánh riêng, thả quay và đánh quay diễn ra qua ba vòng. Vòng thứ nhất thả quay cách vạch ném chỉ chừng 3 m, vòng thứ hai thả quay cách vạch đến 10m, vòng thứ ba quay thả cách vạch ném đến 20m. Vòng ném thứ ba bao giờ cũng là vòng thử thách nhất, và cái tài khéo cùng sức mạnh của người đàn ông Mông được chứng tỏ chính là ở vòng này.

Từ xa xưa cho tới nay, đánh quay là trò chơi dân gian phổ biến dành cho nam giới từ nhỏ cho tới người trung tuổi. Nó vừa là môn giải trí truyền thống, vừa là môn thể dục nâng cao sức khỏe. Đặc biệt, trong mỗi dịp lễ hội, trò chơi đánh quay giúp tăng cường sự đoàn kết trong bản làng người Mông.

Nam Yên