Quản lý biên giới bằng phát triển kinh tế xã hội vùng biên

Theo thông lệ quốc tế, sau khi đã thống nhất với nhau, các quốc gia láng giềng có chung đường biên giới sẽ hoạch định, phân giới cắm mốc quốc giới. Ngay sau đó các quốc gia sẽ ký kết Quy chế quản lý biên giới. Phạm vi điều chỉnh của Quy chế này chính là Vùng biên giới.

Trong Vùng biên giới có thể có Khu vực biên giới, Vành đai biên giới, Vùng cấm, cửa khẩu... được thiết lập theo sự cần thiết của mỗi một quốc gia liên quan. Thực tiễn quốc tế cho thấy không phải quốc gia nào cũng đều có nhu cầu thiết lập khu vực biên giới, vành đai biên giới, vùng cấm theo những khái niệm nói trên.

Khu vực biên giới, Vành đai biên giới, Vùng cấm trên biên giới đất liền thường xuất hiện vào thời kỳ có sự xung đột hay tranh chấp căng thẳng giữa các quốc gia có chung đường biên giới, nhưng không chung lợi ích địa-kinh tế, địa-chính trị, địa- chiến lược…

Các khu vực này thường được thiết lập với những quy định hết sức chặt chẽ và khắt khe thậm chí có thể tạo ra một “vùng trắng”, không có dân cư, không có sinh hoạt giao lưu kinh tế, văn hóa… để các lực lượng vũ trang dễ bề kiểm soát, khống chế đối phương.

Trong bối cảnh quan hệ quốc tế thời ký chiến tranh lạnh, xu hướng chung, các quốc gia yếu hơn thường quan tâm đến việc thiết lập ra các phạm vi không gian này, giống như xây đắp “con đập” ngăn nước tràn từ cao xuồng thấp. “Nước” càng cao thì “đê” càng phải bền vững. Các quốc gia hùng mạnh thường ít quan tâm đến việc “đắp đê” mà chủ yếu là tìm cách “phá đê” của đối phương.

Mốc 15(2) là mốc đôi cùng số loại nhỏ được đặt trên bờ suối Nậm Náp (Ta Nuo He) bên phía Việt Nam. Mốc được làm bằng đá hoa cương, cắm ngày 16/11/2004 và có tọa độ là 22.541309, 102.312379

Quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc trong lĩnh vực bảo vệ, quản lý biên giới đất liền trong một thời gian dài đã phản ánh thực trạng này. Tuy nhiên, sự phát triển của quan hệ quốc tế trong kỷ nguyên hội nhập, hợp tác, phát triển vì lợi ích chung của nhân loại, việc bảo vệ, quản lý biên giới cũng đã có một số chuyển biến mới về tư duy và phương thức hành xử trên thực tế. Khu vực biên giới, vành đai biên giới, vùng cấm… dù vẫn còn tồn tại, nhưng không có nghĩa là phải tạo nên sự ngăn cách bởi có “vùng trắng” trên biên giới như trước đây.

Việc bảo vệ quản lý biên giới có hiệu quả và vững bền hơn chính là phải dựa vào dân, do dân, phát triển kinh tế, ổn định chính trị, xã hội ở nơi biên cương. Vì vậy, phải ưu tiên đầu tư phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, văn hóa, xã hội nơi vùng cao, biên giới. Đó là chủ trương của Đảng và Nhà nước Việt Nam mà hiện nay. Các Bộ, ngành, Địa phương trong cả nước, đặc biệt là các địa phương biên giới, hải đảo đang triển khai thực hiện Nghị quyết số 142/2016/QH13 về Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 5 năm 2016-2020 đã được thông qua tại kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XIII. Tại Điểm 9 của Nghị quyết đã nhấn mạnh: “Kết hợp tốt nhiệm vụ quốc phòng, an ninh với nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội. Xây dựng khu vực biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển. Tăng cường thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân nhất là ở khu vực biển đảo; chủ động bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, lợi ích quốc gia và lợi ích người dân trên biển. Nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu kinh tế quốc phòng.”

Sức mạnh mềm của Trung Quốc và công tác quản lý biên giới

Trong khi giữ gìn và phát triển quan hệ đối tác chiến lược với Trung Quốc theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước Việt Nam, các cấp, các ngành, địa phương cần tỉnh táo cảnh giác với chiến lược “sức mạnh mềm”, “biên giới mềm” mà Trung Quốc đã và đang triển khai dưới nhiều hình thức khác nhau. Giáo sư Josheph Nye, của Trường ĐH Havard, Mỹ, đã đề cập đến khái niệm này trong một cuốn sách viết về sự thay đổi trong bản chất quyền lực Mỹ (năm 1990).

Sau đó, ông Josheph Nye tiếp tục khái quát hóa và nghiên cứu sâu về “sức mạnh mềm” trong các cuốn sách sau đó. Theo ông Josheph Nye, đối với mỗi quốc gia, dân tộc, “sức mạnh mềm” được tạo dựng trên 3 yếu tố: văn hóa quốc gia, giá trị quốc gia và chính sách quốc gia. Trong bài viết đăng trên Wall Street Journal (Asia) cách đây gần hơn 10 năm (29-12-2005), Giáo sư Josheph Nye từng chỉ ra rằng, “quyền lực mềm” của Trung Quốc đang gia tăng mạnh mẽ ở châu Á; do đó, Mỹ nên có động thái trước sự gia tăng này.

Nhiều người nói rằng, sự giàu có về kinh tế đã tạo điều kiện để Bắc Kinh triển khai mạnh mẽ việc truyền bá văn hóa Trung Quốc ra bên ngoài. Và sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc đã khiến các nước láng giềng lo ngại cho dù Bắc Kinh đưa ra thuyết “phát triển hòa bình”. Bên cạnh văn hóa, hàng hóa Trung Quốc cũng tràn ngập Đông Nam Á. Các nhãn hiệu hàng hóa của Trung Quốc như TCL, Haier, Huawei, Levono… ngày càng trở nên phổ biến với người tiêu dùng Đông Nam Á. Tuy nhiên, giới nghiên cứu cho rằng, người Trung Quốc nói chung chưa tạo được ấn tượng tốt đối với thế giới.

Gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc cũng là cách để phát huy sức mạnh mềm của mỗi quốc gia

Tuy được đánh giá có một nền văn hóa lâu đời và đặc sắc (là một trong hai nền văn hóa cổ đại đặc sắc và có ảnh hưởng nhất nhân loại, bên cạnh nền văn hóa cổ đại Hy Lạp), nhưng hầu như tất cả những tinh hoa và tinh túy của văn hóa Trung Quốc đều thuộc thời Trung Đại nên khó khiến mọi người ngưỡng mộ và theo đuổi...

Bên cạnh đó, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội và quảng bá văn hóa, phát triển sức mạnh mềm, đã xuất hiện một số hiện tượng cần có sự nghiêm túc nhận định đánh giá thậm chí là ngăn chặn. Đơn cử như tình trạng doanh nghiệp Trung Quốc phát tán tài liệu, bản đồ có “đường lưỡi bò”, việc mạo nhận áo dài là trang phục của người Trung Quốc, tình trạng người Trung Quốc mua đất ở những vị trí trọng yếu về an ninh, quốc phòng... Những hiện tượng này thậm chí không xảy ra ở khu vực biên giới, vùng biên giới nhưng vẫn có ảnh hưởng nhất định đến an ninh quốc gia và cũng phần nào thể hiện nội hàm của những khái niệm mới: sức mạnh mềm, biên giới mềm.