Trong bài viết có tiêu đề "Cách biến sự hỗn loạn của Trump thành cơ hội - những gì các lãnh đạo châu Âu cần làm" đăng trên báo The Guardian (Anh), tác giả Paul Taylor, Nghiên cứu viên cao cấp của Trung tâm chính sách châu Âu đưa ra nhận định: Chỉ trong ba tháng đầu nhiệm kỳ, Tổng thống Donald Trump có thể đã khiến quan hệ xuyên Đại Tây Dương rạn nứt qua nhiều hành động: Tuyên bố EU “lợi dụng Mỹ”, áp thuế trừng phạt hàng hóa châu Âu, đặt dấu hỏi về NATO, thân thiện với Tổng thống Nga Putin, xúc phạm Tổng thống Ukraine Zelenskyy, tìm cách “giải quyết” chiến tranh Ukraine theo hướng làm suy yếu an ninh châu Âu. Đội ngũ thân cận của ông thậm chí gọi châu Âu là “một châu lục thảm hại”.

Tuy nhiên, thay vì bị cuốn vào vòng xoáy phản ứng tiêu cực, châu Âu có thể biến nguy cơ thành động lực, phá bỏ các rào cản nội bộ lâu nay để thúc đẩy hội nhập mạnh mẽ hơn.

Chiến lược giúp châu Âu “vĩ đại trở lại”

Trong bối cảnh Mỹ dưới thời Donald Trump có xu hướng rút lui khỏi vai trò toàn cầu, châu Âu không chỉ phải đối mặt với sự bất ổn mà còn với cơ hội lịch sử để tái khẳng định vị thế địa chính trị và kinh tế. Sự xói mòn niềm tin vào liên minh xuyên Đại Tây Dương có thể trở thành chất xúc tác thúc đẩy tiến trình hội nhập vốn nhiều năm bị đình trệ.

Tác giả Paul Taylor cho rằng, một trong những bước đi cấp thiết là hoàn thiện hai sáng kiến trọng yếu Liên minh thị trường vốn và Liên minh ngân hàng. Nếu được thực thi hiệu quả, các sáng kiến này có thể khai thông nguồn tiết kiệm trị giá khoảng 3.000 tỷ euro đang bị dồn ứ trong hệ thống tài chính, từ đó thúc đẩy đầu tư xuyên biên giới và hỗ trợ phục hồi kinh tế.

Đồng thời, châu Âu cần mở rộng mạng lưới thương mại toàn cầu bằng cách đàm phán các hiệp định thương mại với những đối tác tin cậy - từ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đến Mỹ Latinh - nhằm giảm thiểu rủi ro từ các thị trường mang tính đối đầu như Mỹ hay Trung Quốc. Thay vì phản ứng đối đầu, EU cần định hình một chiến lược thương mại chủ động, đặt trọng tâm vào giảm thuế quan và ổn định dài hạn.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Tổng Thư ký NATO Mark Rutte trong cuộc gặp tại Palm-Beach, bang Florida, ngày 22/11/2024. (Ảnh: AFP)

Về an ninh, châu Âu không thể mãi phụ thuộc vào chiếc ô NATO do Mỹ dẫn dắt. Việc phát triển năng lực phòng thủ chung không chỉ giúp củng cố vị thế trong liên minh quân sự này mà còn bảo đảm khả năng tự vệ nếu Mỹ rút lui. Việc hỗ trợ quân sự mạnh mẽ hơn cho Ukraine – bao gồm cả tên lửa tầm trung sẽ không chỉ lấp đầy khoảng trống Washington để lại mà còn tăng đòn bẩy cho Kyiv trên bàn đàm phán với Moskva.

Trong trật tự toàn cầu đang biến chuyển, EU có thể trở thành lực lượng trung tâm bảo vệ nền dân chủ tự do. Việc xây dựng các liên minh chiến lược với các quốc gia đồng chí hướng như Canada, Nhật Bản, Ấn Độ hay Úc là thiết yếu để duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, đồng thời tạo thế đối trọng trước các thế lực đang gia tăng ảnh hưởng bằng các mô hình phi dân chủ.

Một hướng đi không kém phần quan trọng là tăng cường hợp tác kinh tế với các quốc gia thu nhập thấp và trung bình tại châu Á, châu Phi và Nam Mỹ. Các nước này ngày càng nhìn nhận EU là một đối tác tin cậy – không áp đặt, không can thiệp – và là sự thay thế ổn định cho cả Mỹ lẫn Trung Quốc.

Trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, châu Âu có thể tận dụng dòng chất xám Mỹ đang tìm kiếm môi trường học thuật và công nghệ tự do hơn, bằng cách triển khai các chương trình thị thực ưu tiên dành cho giới khoa học và kỹ sư. Đây không chỉ là bước đi chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh công nghệ mà còn củng cố vai trò của EU như một trung tâm đổi mới toàn cầu.

Trong xử lý quan hệ thương mại, châu Âu đã đúng khi không đáp trả vội vã các phát ngôn thất thường từ tổng thống Trump, đồng thời khẳng định sẵn sàng sử dụng công cụ pháp lý, kể cả với các tập đoàn công nghệ Mỹ, nếu không đạt được giải pháp công bằng. EU vẫn nên duy trì mối quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương khi dòng vốn đầu tư hai chiều đạt hơn 5.000 tỷ USD năm 2023. Với 448 triệu người tiêu dùng và môi trường chính trị - pháp lý ổn định, EU tiếp tục là điểm đến hấp dẫn cho doanh nghiệp Mỹ. Tuy nhiên, về trung hạn, EU cần chủ động giảm lệ thuộc vào xuất khẩu sang hai thị trường đầy bất ổn về chính sách là Mỹ và Trung Quốc.

Cảng Hamburg, Đức, vào ngày 15/4/ 2025, khi lệnh tạm dừng 90 ngày của EU về thuế quan trả đũa đối với Mỹ có hiệu lực. (Ảnh: The Guardian)

Những thách thức sống còn

Theo tác giả Paul Taylor, để hiện thực hóa các cơ hội trên, EU không thể làm ngơ ba thách thức mang tính sống còn. Trước hết là mối đe dọa đến từ nước Nga của Tổng thống Vladimir Putin – một chế độ theo chủ nghĩa xét lại, sử dụng chiến tranh và năng lượng như công cụ địa chính trị. Xung đột Ukraine cho thấy rõ nguy cơ hiện hữu đối với an ninh châu Âu.

Thứ hai là nguy cơ bất ổn đến từ chính nội bộ phương Tây, đặc biệt là Mỹ dưới thời Tổng thống Trump. Một Washington không thể đoán định, sẵn sàng phá vỡ các cam kết truyền thống và làm suy yếu các thể chế đa phương sẽ đặt EU vào tình trạng cảnh giác thường trực.

Thách thức thứ ba – và cũng là hiểm họa tiềm tàng nhất – đến từ chính bên trong châu Âu: sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy quốc gia. Nếu các lực lượng thân Nga tại Hungary hay Slovakia tiếp tục cản trở các quyết sách chung, tiến trình hội nhập có nguy cơ rơi vào bế tắc. Trong bối cảnh đó, việc thiết lập các liên minh tự nguyện và linh hoạt giữa những quốc gia sẵn sàng hành động sẽ là chìa khóa giữ vững động lực cải cách.

Lịch sử cho thấy, châu Âu hội nhập mạnh mẽ nhất trong khủng hoảng. Sự hỗn loạn từ bên ngoài, đặc biệt là từ Tổng thống Trump, có thể trở thành chất xúc tác hiếm có để các nhà lãnh đạo châu Âu dám đầu tư chính trị một cách quyết đoán - xây dựng một liên minh mạnh hơn, tự chủ hơn và có vai trò toàn cầu rõ ràng hơn.

Biên giới và thuế quan - Niềm tự hào của tổng thống Donald Trump trong 100 ngày đầu cầm quyền

Tổng thống Trump ký sắc lệnh thúc đẩy cạnh tranh của ngành hải sản Mỹ