Nếu dự bất kỳ khóa học nào về nhập môn quan hệ quốc tế tại một trường đại học Mỹ, có lẽ bài giảng đầu tiên mà bạn bắt gặp sẽ là "Đối thoại Melos" trích từ cuốn lịch sử nổi tiếng Lịch sử cuộc Chiến tranh Peloponnesse của sử gia Thucydides. Cuốn sách miêu tả lại cuộc xung đột giữa thành Athens và thành Sparta diễn ra từ năm 431 đến năm 404 trước công nguyên. Trong một nỗ lực lôi kéo Melos - một hòn đảo nhỏ ở ngoài khơi bờ biển phía đông nam của Hy Lạp về phía mình, Athens cử người tới thương lượng với Melos. Athens đưa ra đề xuất cho Melos: Đầu hàng hoặc bị diệt vong.

Melos - bên yếu hơn, đưa ra một loạt các lập luận với hy vọng thay đổi suy nghĩ của Athens, nhưng vô ích. Cuối cùng, người Melos chọn cách chống lại Athen và chấp nhận bị tấn công. Từ đó, Thucydides rút ra câu châm ngôn nổi tiếng: "Kẻ mạnh làm những gì họ có thể, kẻ yếu phải chịu đựng những gì họ phải chịu đựng."

Thucydides là cha đẻ của một trường phái lý thuyết quan hệ quốc tế, được gọi là chủ nghĩa hiện thực. Chủ nghĩa hiện thực cho rằng các quốc gia hành động hoàn toàn dựa trên lợi ích, và quyền lực là yếu tố quan trọng nhất. Trong các lớp đại học, "Đối thoại Melos" đặt ra câu hỏi cơ bản về quan hệ quốc tế: "Thucydides liệu đang mô tả thế giới trong quá khứ - hay chính là thế giới ngày nay?"

Mỹ và các đối thủ đang tiến hành một thử nghiệm mới về câu hỏi này. Đây là bài kiểm tra xem những chính sách đối ngoại hoàn toàn dựa trên lợi ích và được thực hiện gần như chỉ thông qua chính trị cường quyền liệu có mang lại thành quả, hay thậm chí là liệu có khả thi trong thời đại hiện nay hay không.

Chính trị cường quyền vốn chưa bao giờ biến mất, nhưng sự cạnh tranh giữa các cường quốc ngày nay đã khác nhiều so với ở thế kỷ 20. Các cuộc chiến về ý thức hệ đã mờ nhạt, dù các xung đột địa chính trị vẫn còn nhiều. Thế giới ngày nay giống một thế giới hậu ý thức hệ. Ảnh hưởng của ý thức hệ đến chính sách của các quốc gia đã suy giảm.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. (Ảnh: PBS News)

Chủ nghĩa hiện thực trong lịch sử Mỹ

Nhìn lại lịch sử Mỹ, Tổng thống Washington pha trộn chủ nghĩa hiện thực với chủ nghĩa lý tưởng. Tổng thống Franklin D. Roosevelt đưa ra chính sách đối ngoại dựa trên "một thế giới được xây dựng trên bốn quyền tự do thiết yếu của con người". Ronald Reagan mô tả cuộc đấu tranh chống lại Liên Xô là cuộc chiến của tự do, dân chủ chống lại "đế chế độc tài". George W. Bush đã đặt "chương trình nghị sự tự do" vào trọng tâm chính sách đối ngoại.

Tuy nhiên, những nhu cầu thực tế thường cản trở Mỹ trong việc tuân thủ các tuyên bố của chính mình. Tổng thống Roosevelt đã hợp tác với lãnh đạo Liên Xô Stalin để giành chiến thắng trong Thế chiến II. Reagan đã ủng hộ các quốc gia mà ông cho là độc tài để giành chiến thắng trong Chiến tranh Lạnh. Chính quyền Bush đã ký kết các thỏa thuận với "các nhà lãnh đạo độc tài" để theo đuổi cái gọi là cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu.

Ngay cả sự ủng hộ của Mỹ đối với Ukraine cũng kết hợp giữa chủ nghĩa lý tưởng và chủ nghĩa hiện thực. Chính quyền Biden gọi việc Mỹ ủng hộ Ukraine về mặt quân sự là để "chống lại các cuộc tấn công trắng trợn vào tự do và dân chủ" của Nga - đây là biểu hiện của chính trị cường quyền cổ điển. Nhiều học giả cho rằng việc các nước phương Tây tìm các bảo vệ Ukraine trước mong muốn mở rộng ảnh hưởng ở Châu Âu của Nga là biểu hiện của chủ nghĩa hiện thực cổ điển.

Các phương pháp của Mỹ cũng có mâu thuẫn. Mỹ luôn sẵn sàng sử dụng "cây gậy lớn": nước này trực tiếp tham chiến hoặc tham gia vào các cuộc chiến tranh ủy nhiệm gần như liên tục trong thế kỷ qua. So với thế kỷ 20, lượng lệnh trừng phát kinh tế do Mỹ áp đặt tăng 9 lần kể từ đầu thế kỷ 21.

Mỹ đồng thời điều chỉnh các biện pháp trừng phạt này bằng “quyền lực mềm” - thuật ngữ được giáo sư Joseph Nye của Đại học Harvard phổ biến, dùng để chỉ khả năng thuyết phục và thu hút thay vì ép buộc các quốc gia thực hiện theo ý mình. Mỹ đã chi trung bình hơn 1% ngân sách liên bang hàng năm cho viện trợ nước ngoài trong 25 năm qua. Điều đó đã khiến Mỹ trở thành quốc gia tài trợ lớn nhất thế giới và mang quyền lực mềm cho nước này.

Để hợp pháp hóa hơn nữa các hành động của mình và thúc đẩy tầm nhìn về một trật tự quốc tế tự do dựa trên luật lệ, Mỹ thường hoạt động thông qua các thể chế đa phương. Sau Thế chiến II, Mỹ đi đầu trong việc tạo ra những diễn đàn quốc tế - bao gồm Liên hợp quốc, Quỹ Tiền tệ Thế giới, Ngân hàng Thế giới, NATO và các thể chế, liên minh khác. Dù Mỹ thận trọng duy trì quyền phủ quyết trong các tổ chức này để đề phòng trường hợp Mỹ cảm thấy lợi ích quốc gia cốt lõi của mình bị đe dọa, nhưng Mỹ vẫn đầu tư nhiều thời gian, công sức vào việc dùng chủ nghĩa đa phương để làm mềm chính trị cường quyền.

Ngược lại, chính quyền Trump đang theo đuổi một cách tiếp cận hoàn toàn hiện thực trong chính sách đối ngoại. Các vị trí quan trọng về an ninh quốc gia được đảm nhiệm bởi những người ủng hộ chủ nghĩa hiện thực. Một số người trước đây ủng hộ việc hoạch định chính sách đối ngoại dựa trên các giá trị tự do, nhân quyền - bao gồm Ngoại trưởng Marco Rubio - đã thay đổi lập trường.

Giống như bước ra từ một cuốn sách giáo khoa về chủ nghĩa hiện thực – khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” về bản chất là đề cao lợi ích. Chính quyền Trump đã bày tỏ hoài nghi đối với hầu hết các thể chế đa phương. Nhiều động thái cho thấy Trump đã loại bỏ chủ nghĩa đa phương, thậm chí không còn duy trì nó như một "vỏ bọc" để làm mềm các quyết sách.

Chính quyền Trump đã thay thế chủ nghĩa lý tưởng bằng một hình thức chủ nghĩa hiện thực giao dịch (realist transactionalism), trong đó mọi hành động phải gắn liền với những gì mà họ coi là lợi ích riêng của Mỹ. Trump sử dụng "cây gậy" nhiều hơn là "củ cà rốt". Nước này đã giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ, cắt giảm 83% tiền viện trợ nước ngoài, đóng cửa Cơ quan Truyền thông Toàn cầu Mỹ. Thay vào đó, Trump sử dụng thuế quan, và đe dọa hoặc thực sự sử dụng vũ lực.

Chính sách đối ngoại dưới thời Trump - Cuộc thử nghiệm vĩ đại?

Thí nghiệm về chủ nghĩa hiện thực này sẽ diễn ra như thế nào? Một số chỉ số sẽ đến nhanh chóng, chẳng hạn như liệu mất cân bằng thương mại có được giải quyết hay không, chi tiêu quốc phòng ở châu Âu có tăng lên hay không, các cuộc chiến ở Ukraine và Trung Đông có kết thúc hay không. Cách tiếp cận của chính quyền Trump đã đạt được một số chiến thắng ban đầu, như: mang lại một thỏa thuận ngừng bắn ngắn hạn trong cuộc chiến Israel-Hamas, tăng cường thực thi luật chống nhập cư và chống ma túy ở biên giới với Mexico và Canada; thâu tóm các lợi ích của Trung Quốc tại các cảng quanh Kênh đào Panama.

Một nguyên lý cốt lõi của chủ nghĩa hiện thực là các quốc gia coi an ninh của chính minh là trên hết. Do đó, các nước cố gắng "cân bằng quyền lực” với quốc gia đối thủ hoặc quốc gia đe dọa. Từ lâu trước chính quyền Trump thứ hai, một loạt các đối thủ của Mỹ đã cố gắng chống lại quyền lực của Washington, giống như những lý thuyết mà chủ nghĩa hiện thực đã nêu.

Câu hỏi đặt ra ngày nay là liệu chủ nghĩa hiện thực mới trong chính sách đối ngoại của Mỹ có tạo thêm các nỗ lực "cân bằng quyền lực" hay không? Các đồng minh và đối tác truyền thống của Washington giờ đây buộc phải tự chủ hơn trong việc đảm bảo an ninh và lợi ích quốc gia của chính mình. Điều này có thể được xem là tích cực đối với một số người ủng hộ chủ nghĩa hiện thực, vốn từ lâu đã kêu gọi Mỹ theo đuổi một chính sách đối ngoại kiềm chế hơn. Tuy nhiên, nếu các quốc gia này tận dụng quyền tự chủ để theo đuổi những mục tiêu đi ngược lại lợi ích của Mỹ, hệ quả có thể sẽ bất lợi cho Washington.

Tuy nhiên, câu hỏi cuối cùng là liệu thử nghiệm này có tạo ra một thế giới mà ở đó Mỹ mạnh hơn, thịnh vượng hơn và an toàn hơn hay không? Ngay cả những người theo chủ nghĩa hiện thực cũng nghi ngờ điều này. Rốt cuộc, nếu không có các “hàng rào” của trật tự quốc tế, thì thế giới sẽ quay trở lại “tình trạng hỗn mang”. Đó chắc chắn không phải là một thế giới đáng sống.

Các bài học lịch sử cho thấy chúng ta có thể sẽ không biết được kết quả của việc chuyển hướng sang chủ nghĩa hiện thực cứng rắn này trong một thời gian ngắn.

Trong ngắn hạn, chính trị cường quyền đã có lợi cho người Athens. Melos đã bị khuất phục. Thucydides kể rằng người Athens "xử tử tất cả những người đàn ông trưởng thành mà họ bắt được, bán phụ nữ và trẻ em làm nô lệ, và sau đó cử 500 người cai trị đến sinh sống ở Melos". Tuy nhiên, về lâu dài, câu trả lời là không rõ ràng. Rốt cuộc, Athens đã không chiến thắng trong Chiến tranh Peloponnesian. Athens - từng là trung tâm của nghệ thuật, văn hóa, thương mại và một đế chế rộng lớn - không bao giờ lấy lại được vinh quang trước đó.

Tuy nhiên, có một điều chắc chắn: Thí nghiệm vĩ đại của những người theo chủ nghĩa hiện thực sẽ để lại dấu ấn không thể phai mờ về cách dạy quan hệ quốc tế cho thế hệ mai sau.

Chính sách Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump: Những thay đổi quan trọng trong 100 ngày đầu nhiệm kỳ Chỉ sau 100 ngày đầu nhiệm kỳ thứ hai (từ 20/01/2025 - 30/04/2025), Tổng thống Donald Trump đã tạo ra những điều chỉnh đáng chú ý trong định hướng điều hành nước Mỹ, cả ở đối nội lẫn đối ngoại.

Chính sách nhập cư của Tổng thống Trump liên tiếp vấp phải sự phản đối từ tòa án Mỹ Chính sách nhập cư của Tổng thống Donald Trump tiếp tục vấp phải rào cản pháp lý khi hàng chục thẩm phán liên bang trên khắp nước Mỹ ban hành các phán quyết bác bỏ những nỗ lực trục xuất quy mô lớn của chính quyền.