Trở lại vai trò Tổng thống trong nhiệm kỳ thứ hai, ông Donald Trump tuyên bố sẽ triển khai một chiến dịch trục xuất quy mô lớn đối với người nhập cư. Nhưng kế hoạch này đã vấp phải sự phản đối từ hệ thống tư pháp liên bang, khi nhiều thẩm phán trên khắp nước Mỹ cho rằng ông đang biến khẩu hiệu tranh cử thành những quyết định trái pháp luật.

Theo một phân tích của tờ Politico (báo Đức) dựa trên hàng trăm vụ kiện nhằm vào Trump, có thể thấy ông đang gặp chướng ngại trong việc triển khai chương trình nghị sự về nhập cư của mình. Các tòa án liên tục lên tiếng phản đối việc chính quyền đẩy nhanh quá trình bắt giữ và trục xuất người nhập cư đang cư trú tại Mỹ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. (Ảnh: Getty)

Vụ viện dẫn đạo luật Kẻ thù nước ngoài

Đạo luật Kẻ thù nước ngoài năm 1798, vốn cho phép trục xuất công dân của các quốc gia có xung đột với Mỹ, chỉ từng được viện dẫn 3 lần trong lịch sử trước khi Tổng thống Donald Trump sử dụng nó để trục xuất những người Venezuela mà ông cáo buộc là thành viên của các băng đảng tội phạm.

Vào ngày 15/3, chính quyền Trump tiến hành vòng trục xuất đầu tiên với tốc độ chóng mặt. Một số máy bay chở người bị trục xuất đã cất cánh ngay trong lúc một phiên tòa khẩn cấp đang diễn ra để ngăn chặn việc Trump viện dẫn luật này. Thẩm phán James Boasberg của Tòa sơ thẩm Mỹ đã cảnh báo rằng ông có thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các quan chức chính quyền vì phớt lờ lệnh của tòa.

Tiếp đó, các thẩm phán tại Colorado và Texas tuyên bố rằng ông Trump đã lạm dụng đạo luật vượt quá thẩm quyền cho phép. Khi có dấu hiệu các cơ quan di trú chuẩn bị một đợt trục xuất khẩn cấp thứ hai theo đạo luật này, Tòa án Tối cao đã ban hành một lệnh bất thường vào nửa đêm, buộc chính quyền phải tạm dừng.

Trục xuất người nhập cư đến quốc gia thứ ba thay vì về quê hương

Trong một số trường hợp, người bị trục xuất không thể được đưa trở lại quốc gia của họ nếu Quốc hội hoặc tòa án xác định rằng họ có nguy cơ bị ngược đãi hoặc không an toàn tại đó. Để đối phó với tình huống này, chính quyền Trump đã tìm cách nhanh chóng trục xuất họ đến các "quốc gia thứ ba".

Một thẩm phán liên bang tại Massachusetts đã cấm biện pháp này. Vụ việc hiện đang được Tòa Phúc thẩm Liên bang Khu vực số 1 xem xét. Thẩm phán Brian Murphy phán quyết rằng việc trục xuất sang quốc gia thứ ba mà không đánh giá từng trường hợp cụ thể về nguy cơ bị tra tấn hoặc đàn áp là hành vi vi phạm quyền được xét xử công bằng theo quy định của luật tố tụng.

Hủy bỏ bảo vệ tạm thời cho người chạy trốn khỏi khủng hoảng nhân đạo

Chính quyền Trump từng nỗ lực hủy bỏ tình trạng pháp lý của hàng trăm nghìn người được phép cư trú tại Mỹ theo diện bảo vệ tạm thời, bao gồm những người chạy trốn khỏi đàn áp chính trị, bạo lực hoặc thiên tai ở bốn quốc gia: Cuba, Haiti, Nicaragua và Venezuela. Trước đó, chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden đã gia hạn quy chế bảo vệ cho nhóm trên. Tuy nhiên, Bộ trưởng An ninh Nội địa Kristi Noem đã tìm cách rút ngắn thời hạn của quy chế này.

Đáp lại, hai thẩm phán liên bang - tại California và Massachusetts - đã ban hành lệnh cấm thi hành, tạm thời chặn các kế hoạch trục xuất nhóm cư dân có nguy cơ bị ảnh hưởng. Mới đây, chính quyền liên bang đã đệ đơn kháng cáo khẩn cấp lên Tòa án Tối cao, yêu cầu dỡ bỏ một trong các lệnh cấm.

Vụ trục xuất Kilmar Abrego Garcia và “Cristian”

Một trong những vụ việc nhận được phản ứng gay gắt nhất từ giới tư pháp là vụ trục xuất Kilmar Abrego Garcia, một người cư trú tại bang Maryland đã bị trục xuất nhầm sang El Salvador. Tòa án Tối cao Mỹ tuyên bố lệnh trục xuất này là “bất hợp pháp”, vì trước đó một thẩm phán di trú đã ra lệnh cấm đưa Kilmar Abrego Garcia đến El Salvador. Một thẩm phán phúc thẩm khác cũng đã gay gắt lên án hành vi của chính quyền, gọi đây là hành động “gây sốc” và vi phạm những nguyên tắc cơ bản về quyền tự do của công dân Mỹ.

Hiện tại, một thẩm phán quận tại Maryland đang điều tra việc chính quyền không tuân thủ lệnh của bà trong việc đưa Kilmar Abrego Garcia trở lại Mỹ.

Cùng thời điểm, một vụ việc khác ít được công chúng chú ý hơn cũng diễn ra tại Maryland. Một thẩm phán liên bang đã ra lệnh đưa một người đàn ông bị trục xuất trở lại Mỹ. Trong hồ sơ của tòa án, ông được nhắc đến với tên “Cristian”. Người này đã bị trục xuất sang El Salvador cùng ngày với Kilmar Abrego Garcia, mặc dù hồ sơ xin tị nạn của anh vẫn đang trong quá trình xét duyệt.

Trục xuất sinh viên, học giả với lý do "bài Do Thái"

Một loạt vụ án gần đây xoay quanh nỗ lực của chính quyền Trump trong việc trục xuất các sinh viên đại học và nhà nghiên cứu đã lên tiếng chỉ trích Israel. Những trường hợp này bao gồm Mahmoud Khalil, Badar Khan Suri, Mohsen Mahdawi và Rumeysa Ozturk - tất cả đều là học giả và sinh viên tại các trường đại học danh tiếng như Columbia, Tufts và Georgetown.

Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio đã viện dẫn một điều khoản mơ hồ trong luật nhập cư, rằng sự hiện diện của họ "gây tổn hại đến lợi ích chính sách đối ngoại của Mỹ". Tuy nhiên, các đương sự cho rằng họ bị nhắm đến vì họ có quan điểm ủng hộ Palestine. Họ cho rằng điều này điều vi phạm Tu chính án thứ nhất của Mỹ về quyền tự do ngôn luận.

Một thẩm phán liên bang tại Vermont đã ra lệnh trả tự do cho Mohsen Mahdawi, sinh viên Đại học Columbia. Trong khi đó, các sinh viên, học giả khác - Mahmoud Khalil (Đại học Columbia), Rumeysa Ozturk (Đại học Tufts) và Badar Khan Suri (Đại học Georgetown) - vẫn đang bị giam giữ trong lúc các vụ kiện tiếp tục tiến triển. Các thẩm phán tham gia các vụ kiện này đều đã ra lệnh cấm trục xuất cho đến khi có phán quyết chính thức của tòa án.

Rà soát thông tin của các sinh viên toàn thời gian tại Mỹ

Chính quyền Trump đã nỗ lực rà soát lý lịch tư pháp của 1,3 triệu sinh viên nước ngoài đang học tập tại Mỹ. Quá trình rà soát này gặp nhiều sai sót. Nhiều sinh viên bị "đánh dấu" chỉ vì những va chạm nhỏ với cơ quan thực thi pháp luật - không đủ cơ sở pháp lý để thu hồi thị thực hay chấm dứt tư cách lưu trú.

Kết quả là một làn sóng kiện tụng đã nổ ra tại hàng chục tiểu bang. Hơn 50 lệnh cấm của tòa án đã được ban hành, bảo vệ hàng trăm trong số hơn 6.000 sinh viên bị ảnh hưởng. Trước sức ép pháp lý và phản ứng dữ dội từ các tổ chức giáo dục, chính quyền đã buộc phải rút lại kế hoạch và chấm dứt chương trình kiểm tra. Tuy vậy, một số vụ kiện vẫn đang được tiếp tục bởi các sinh viên yêu cầu chính quyền cam kết sẽ không nhắm vào họ với lý do tương tự trong tương lai nữa.

Bắt giữ người mà không có lệnh tại California

Thẩm phán Jennifer Thurston của Tòa sơ thẩm Mỹ tại California đã ra phán quyết rằng lực lượng Biên phòng đã vượt quá thẩm quyền hợp pháp khi tiến hành chặn xe và bắt giữ người mà không có lệnh bắt. Theo bà, các đặc vụ đã không đáp ứng tiêu chí pháp lý cơ bản: phải có cơ sở hợp lý về việc người bị bắt giữ đang cư trú bất hợp pháp tại Mỹ. Phán quyết của bà yêu cầu lực lượng này tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn pháp lý trong các vụ kiểm tra và bắt giữ tương tự trong tương lai.

Dừng tiếp nhận người tị nạn

Chính quyền Trump vấp phải phản ứng quyết liệt trong nỗ lực tạm dừng tiếp nhận người tị nạn. Một thẩm phán liên bang cho rằng hành động này là trái pháp luật, vi phạm các nghĩa vụ nhân đạo quốc tế và luật định của Mỹ. Mặc dù một tòa phúc thẩm liên bang sau đó đã giới hạn phạm vi của phán quyết, tòa vẫn buộc chính quyền tiếp tục tiếp nhận những người tị nạn đã được phê duyệt trước khi Trump nhậm chức.

Nỗ lực định nghĩa lại quyền công dân theo nơi sinh

Một trong những chính sách gây tranh cãi nhất của Trump từ những ngày đầu trở lại nhiệm sở là sắc lệnh hành pháp nhằm sửa đổi cách hiểu truyền thống về quyền công dân theo nơi sinh - quyền được bảo đảm bởi Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Mỹ. Chính sách này ngay lập tức bị bác bỏ bởi ba thẩm phán liên bang, tất cả đều ra lệnh chặn thi hành trên toàn quốc. Hiện Tòa án Tối cao đang xem xét liệu các thẩm phán có vượt quyền khi áp dụng lệnh cấm trên phạm vi toàn quốc hay không.