Phó Tổng thống Mỹ JD Vance phát biểu tại Hội nghị an ninh Munich ở Đức, ngày 14/2. (Ảnh: AP)

"Kẻ thù từ bên trong"

Trong bài phát biểu gây tranh cãi, Phó Tổng thống Vance đã thẳng thừng tuyên bố: "Mối đe dọa mà tôi lo lắng nhất đối với châu Âu không phải là Nga, không phải là Trung Quốc, không phải bất kỳ tác nhân bên ngoài nào khác. Điều tôi lo lắng là mối đe dọa từ bên trong, sự thoái lui của châu Âu khỏi một số giá trị cơ bản nhất của mình, những giá trị được chia sẻ với Mỹ."

Ông Vance đặc biệt chỉ trích Romania, nơi tòa án hiến pháp đã hủy bỏ cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 12/2024, thời điểm một ứng viên được cho là có quan điểm thân Nga có cơ hội lớn giành chiến thắng. Cuộc bầu cử đã được dời sang tháng 5/2025.

"Tôi đã bị sốc khi một cựu ủy viên châu Âu lên truyền hình gần đây và tỏ ra vui mừng khi chính phủ Romania vừa hủy bỏ toàn bộ kết quả một cuộc bầu cử. Ông ấy cảnh báo rằng nếu mọi thứ không diễn ra theo kế hoạch, điều tương tự cũng có thể xảy ra ở Đức," ông Vance nói.

Phó Tổng thống Mỹ còn chỉ trích gay gắt châu Âu về vấn đề di cư, nhấn mạnh rằng tình trạng nhập cư ồ ạt đã tạo ra một loạt các vấn đề an ninh. "Ngày nay, gần 1/5 số người sống ở đất nước này chuyển đến từ nước ngoài. Tất nhiên, đó là mức cao nhất mọi thời đại. Nhân tiện, con số này cũng tương tự ở Mỹ. Chỉ riêng trong khoảng thời gian từ năm 2021 đến năm 2022, số người nhập cư vào EU từ các quốc gia ngoài EU đã tăng gấp đôi và tất nhiên, con số này đã tăng cao hơn nhiều kể từ đó."

Phản ứng dữ dội từ châu Âu

Những lời chỉ trích nặng nề của Phó Tổng thống Mỹ đã khiến các nhà lãnh đạo châu Âu phẫn nộ. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius, đồng minh thân cận của Mỹ và cũng là nước chủ nhà Hội nghị An ninh Munich, đã thốt lên: "Các chỉ trích đó không thể chấp nhận được."

Sự bẽ bàng và giận dữ của các nhà lãnh đạo châu Âu được thể hiện rõ qua lời phát biểu bế mạc của ông Christoph Heusgen, Chủ tịch Hội nghị An ninh Munich lần thứ 61: "Hội nghị này bắt đầu như một hội nghị xuyên Đại Tây Dương, và sau bài phát biểu của Phó Tổng thống Vance, chúng ta phải lo sợ rằng nền tảng giá trị chung của chúng ta không còn chung như trước nữa." Ông Heusgen thậm chí đã bật khóc ngay trên sân khấu.

Nathalie Tocci, giám đốc Viện Quan hệ quốc tế tại Rome, nhận định rằng thông điệp từ bài phát biểu của ông Vance là mối đe dọa trực tiếp của Mỹ đối với Liên minh châu Âu (EU). Bà gọi đây là bước ngoặt lớn: "Vấn đề thậm chí không phải là Ukraine. Vấn đề là Mỹ cố tình làm suy yếu, nếu không muốn nói là phá hủy châu Âu, trong đó Ukraine là một phần."

Kiểm duyệt và vai trò của nền dân chủ

Một phần đáng chú ý trong bài phát biểu của ông Vance là lời chỉ trích về sự kiểm duyệt thông tin. "Các tiếng nói lớn nhất về kiểm duyệt không đến từ bên trong châu Âu, mà từ chính đất nước tôi, nơi chính quyền tiền nhiệm đã đe dọa và bắt ép các công ty truyền thông xã hội để kiểm duyệt cái gọi là thông tin sai lệch."

Ông Vance nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lắng nghe người dân: "Nhiệm vụ của nền dân chủ là giải quyết những câu hỏi lớn này tại thùng phiếu. Và tin tôi đi, nếu nền dân chủ Mỹ có thể tồn tại được mười năm dưới sự chỉ trích của Greta Thunberg, thì các bạn cũng có thể tồn tại được vài tháng dưới sự chỉ trích của Elon Musk."

Người biểu tình Đức giương cao biểu ngữ "bảo vệ nền dân chủ". (Ảnh: DPA)

Ông cũng cảnh báo: "Điều mà không nền dân chủ nào, dù là Mỹ, Đức hay châu Âu, có thể tồn tại được là nói với hàng triệu cử tri rằng suy nghĩ và mối quan tâm, nguyện vọng, lời kêu gọi cứu trợ của họ là không phù hợp hoặc không xứng đáng được xem xét."

Chi tiêu quốc phòng và an ninh châu Âu

Đòi hỏi lớn nhất đối với châu Âu được nhắc đi nhắc lại từ trước và sau khi Donald Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ lần thứ hai là việc tăng ngân sách quốc phòng, tự đảm bảo an ninh của mình. Theo đó, mục tiêu là tăng chi tiêu cho quốc phòng lên mức 5% GDP, một con số đáng kể khi hiện nay châu Âu phải chật vật mới chỉ gần đạt mức chi tiêu 2% GDP.

Về vấn đề này, Phó Tổng thống Vance chỉ trích thẳng thừng các đối tác châu Âu: "Tôi đã nghe rất nhiều về những gì các bạn cần tự bảo vệ mình, và tất nhiên điều đó rất quan trọng. Nhưng điều có vẻ hơi mơ hồ đối với tôi, và chắc chắn là đối với nhiều công dân châu Âu, chính xác là bạn đang tự bảo vệ mình vì điều gì."

Ảnh hưởng đến mối quan hệ Nga - phương Tây

Các nhà phân tích cho rằng, những phát biểu của ông Vance và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth khiến các lãnh đạo và quan chức châu Âu dự Hội nghị an ninh Munich cảm thấy bất an, lo lắng chính quyền Mỹ hiện nay có thể liên kết với Nga và từ bỏ châu Âu hoàn toàn.

Andrew S. Weiss, phó chủ tịch phụ trách nghiên cứu tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình quốc tế, nhận định: "Kể từ khi Chiến tranh Lạnh nổ ra vào cuối những năm 1940, Điện Kremlin đã muốn đẩy nước Mỹ ra khỏi vai trò nền tảng của an ninh châu Âu. Ông Putin chắc chắn đủ khôn ngoan để nắm bắt bất kỳ cơ hội nào do chính quyền mới tạo ra."

Theo báo New York Times, năm 2007, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gây sốc cho phương Tây tại chính Hội nghị An ninh Munich, khi ông nói về việc đảo ngược vai trò thống trị của Mỹ và sự cân bằng quyền lực mới ở châu Âu, phù hợp với lợi ích của Nga. Gần hai thập kỷ sau, những phát biểu của các quan chức cấp cao thuộc nội các của Tổng thống Mỹ Donald Trump cho thấy: Tổng thống Putin đã tìm thấy một chính quyền Mỹ có thể giúp ông hiện thực hóa giấc mơ của mình.

Triển vọng quan hệ xuyên Đại Tây Dương

Hội nghị An ninh Munich 2025 đã kết thúc trong bầu không khí căng thẳng chưa từng có giữa hai bờ Đại Tây Dương. Thách thức đối với châu Âu nổi lên khi Đức và Pháp, hai quốc gia lớn nhất của EU, đều đang trải qua khủng hoảng lãnh đạo, một phần do các phong trào chính trị có quan điểm tương đồng với ông Trump.

Trong bối cảnh này, EU đang phải tái cân nhắc chiến lược an ninh của mình với khả năng phải tự chủ hơn trong việc bảo vệ lục địa này. Như Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã nhấn mạnh trong phát biểu của mình tại hội nghị, châu Âu cần "thành lập quân đội riêng" để bảo vệ lợi ích của mình.

Những tuyên bố gây sốc tại Hội nghị An ninh Munich 2025 có thể là dấu hiệu của một kỷ nguyên mới trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương, nơi các đồng minh truyền thống sẽ phải định nghĩa lại mối quan hệ của họ trong một trật tự thế giới đang thay đổi nhanh chóng.

Mối đe dọa thuế quan của Mỹ làm gia tăng khủng hoảng kinh tế châu Âu

Châu Âu lo ngại hiệu ứng lan tỏa từ 'suy thoái Trump'